ئه‌توانى له‌رێگاى ئیمه‌یڵ و ژماره ته‌له‌فۆنه‌کانمانه‌وه په‌یوه‌ندیمان پێوه‌بکه‌یت و راوسه‌رنج وپێشنیارو داواکاریه‌کانى خۆت بخه‌یته‌روو.
07705066052
دیندار زێباری: هه‌میشه کوردستان شوێنى پێکه‌وه‌ژیانى نێوان پێکهاته ئایینى و مه‌زهه‌بییه جیاوازه‌کان بووه
8/10/2017 8:48:00 PM
جەماوەر نیوز
جه‌ماوه‌رنیوز
له کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌نووسیدا وه‌ڵامى راپۆرتى کۆمسیۆنى حکومه‌تى ئه‌مریکى بۆ ئازادى ئایینى نێوده‌ڵه‌تی((USCIRF ده‌درێته‌وه. کۆمسیۆنى حکومه‌تى ئه‌مریکی((USCIRF راپۆرتى خۆى سه‌باره‌ت به ره‌وشى پێکهاته ئاینییه‌کان له هه‌رێمى کوردستان له‌ژێر ناوى "پوکانه‌وه‌ى پێکهاته ئاینییه‌کان له‌ژێر خۆرى کوردستان" بڵاوکرده‌وه، له‌م راپۆرته‌دا به تێروته‌سه‌لى باس له پێکهاته نه‌ته‌وه‌یى و ئایینییه‌کانى نیشته‌جێى هه‌رێمى کوردستان کراوه و به به‌راورد به وڵاتانى ده‌وروبه‌ر بارودۆخیان به باشتر و گونجاوتر بۆ ژیان وه‌سف ده‌کات. له‌م راپۆرته‌دا هه‌رێمى کوردستان به په‌ناگه‌ى زۆرینه‌ى کریستیانه‌کان له کلدو ئاشوری، ئێزیدی، شیعه، شه‌به‌ک، هه‌روه‌ها زه‌رده‌شتى، سابئه‌ى مه‌ندائى و به‌هائیه‌کانیش داده‌نێت. له‌لایه‌کى دیکه‌وه له هه‌ندێک به‌شى راپۆرته‌که باس له‌وه ده‌کات که پێکهاته‌کان رووبه‌ڕووى توندوتیژى ده‌بنه‌وه و مافیان پێشێلکراوه، له پاڵ ئه‌مه‌شدا ئه‌م کۆمسیۆنه تێبینى و راسپارده‌ى خۆیان خستووه‌ته روو بۆ حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان سه‌باره‌ت به باشتر کردنى ره‌وشى پێکهاته ئایینیه‌کان، به مه‌به‌ستى به‌هێزکردنى بنه‌ماکانى پێکه‌وه‌ژیان له نێوان پێکهاته‌کانى هه‌رێم.
له‌م باره‌وه د. دیندار زێبارى سه‌رۆکى کۆمیته‌ى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى راپۆرته نێوده‌وڵه‌تییه‌کان له کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌نووسیدا که له ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران سازکرابوو رایگه‌یاند کوردستان هه‌میشه شوێنى حه‌وانه‌وه و نیشته‌جێ بوونى پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و نموونه‌ى پێکه‌وه‌ژیانى نێوان ئه‌م پێکهاتانه بووه، زێبارى زیاتر وتی: ڕه‌شنووسى ده‌ستورى هه‌رێمى کوردستان هه‌نگاوى گرنگى هه‌ڵگرتووه و پێکهاته‌کانى دیکه‌ى وه‌ک که‌مایه‌تى وێنا نه‌کردووه. له مادده‌ى (5)ى ئه‌م ڕه‌شنووسه‌دا هاتووه که: گه‌لى هه‌رێمى کوردستان پێکهاتووه له کورد، تورکمان، عه‌ره‌ب، کلدان، سریان، ئاشورى، ئه‌رمه‌ن و هاووڵاتیانى دیکه‌ى هه‌رێمى کوردستان". به هه‌مان شێوه له مادده‌ى (20) بڕگه(2)ى ئه‌م ڕه‌شنوسه‌دا هاتووه که" هه‌موو چه‌شنه جیاکاریه‌کى له بناغه‌ى نه‌ژاد، ڕه‌نگه، ڕه‌گه‌ز، زمان، پێگه‌ى کۆمه‌ڵایه‌تى وڵاتنامه، بنه‌چه، ئایین، بیروباوه‌ڕ، هزر، ته‌مه‌ن، بارى ئابوورى، کۆمه‌ڵایه‌تى، سیاسى، یان که‌م ئه‌ندامى قه‌ده‌غه کردووه، له‌لایه‌کى دیکه‌وه له مادده‌ى (١٢٤)ى دا هاتووه که ناکرێ ئه‌حکامى ئایینێکى دیاریکراو به‌سه‌ر په‌یڕه‌وانى ئایینێکى دیکه‌دا بسه‌پێنرێت و په‌یڕه‌وانى ئایینه‌کانى دیکه‌ى نا موسڵمان وه‌ک کریستیان و ئێزیدى بۆیان هه‌یه ئه‌نجومه‌نى رۆحانى تایبه‌ت به خۆیان دابمه‌زرێنن له‌م روانگه‌یه‌وه حکومه‌تى هه‌رێم به به‌رده‌وام هه‌ڵیداوه بۆ پته‌وکردنى گیانى ته‌بایى و پێکه‌وه‌ژیانى نێوان گشت ئه‌و پێکهاته ئایینى و مه‌زهه‌بى و نه‌ته‌وه‌ییانه‌ى له هه‌رێمى کوردستان ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن.
زێبارى ئاماژه‌ى به‌وه‌ش کرد که له دواى ئازادکردنى عێراق له ساڵى ٢٠٠٣ هه‌رێمى کوردستان تاکه شوێنه که تیایدا هه‌موو پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌یى و مه‌زهه‌بییه‌کان هه‌ست به ئاسووده‌یى ده‌که‌ن تێیدا و له هه‌رێمى کوردستاندا هیچ که‌سێک له‌سه‌ر جیاوازى نه‌ته‌وه‌یى رووبه‌ڕووى کێشه نه‌بووه‌ته‌وه. به‌پێچه‌وانه‌وه حکومه‌تى هه‌رێم به‌رده‌وام پشتگیرى له پێکه‌وه‌ژیانى ئایینى و نه‌ته‌وه‌یى ده‌کات به‌بێ ره‌چاوکردنى جیاوازى ئایینی، مه‌زهه‌بى و نه‌ته‌وه‌یی، هه‌روه‌ها ده‌رگاکانى هه‌رێمى واڵا کردووه و تائێستا به‌ده‌یان هه‌زار خێزانى کریستیان، ئێزدی، تورکمان، شه‌به‌ک و عه‌ره‌ب له‌ناوچه‌کانى باشوور و ناوه‌راستى عێراق بۆ پاراستنى گیانى خۆیان رویان له هه‌رێم کردووه و حکومه‌تى هه‌رێمیش به‌پێى توانا هه‌موو ئاسانکاریه‌کى بۆ ئه‌نجامداون و ئێستاش وه‌کو هه‌موو هاوڵاتیه‌کى دیکه‌ى کوردستان ژیانى رۆژانه‌ى خۆیان به‌بێ هیچ فشارێک ده‌به‌نه‌سه‌ر.
له باره‌ى به‌رگرى کردنى هێزى پێشمه‌رگه له پێکهاته‌کانى هه‌رێمى کوردستان زێبارى وتی: پێکهاته نه‌ته‌وایه‌تى و ئایینیه‌کانى ئه‌م ناوچانه و ته‌واوى عێراق هه‌ر کاتێک هه‌ستیان به مه‌ترسى کردبێت کۆچیان کردووه بۆ هه‌رێمى کوردستان، چونکه دڵنیان پارێزگاریان لێده‌کرێت، بارودۆخى ئه‌منیان باشتر ده‌پارێزرێت، خۆشگوزه‌رانى باشتریان بۆ ده‌سته‌به‌ر ده‌کرێت و مافه‌کانیان فه‌راهه‌م ده‌کرێت، هه‌روه‌ها ئه‌و‌ناوچانه‌ى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان که هێزى ئاسایش و پێشمه‌رگه‌ى لێیه، له‌و په‌ڕى ئارامى و ئاسایشدا بوون، بۆ نموونه پێش هاتنى داعش مانگانه له پارێزگاى نه‌ینه‌وا و ناوچه‌کانى دیکه به سه‌دان کرده‌وه‌ى تیرۆریستى ئه‌نجامده‌درا که زۆربه‌یان له دژى که‌مه‌نه‌ته‌وه و ئایینهکان بوون که له‌ژێر کۆنتڕۆڵى هێزى پۆلیس و سوپاى عیراقى فیدراڵدا بوون، به‌ڵام له‌و ناوچانه‌ى که هێزى ئاسایش و پێشمه‌رگه‌ى کوردستانى لێ بوو، به‌ده‌گمه‌ن کرده‌وه‌ى تیرۆریستى ئه‌نجام ده‌درا، چونکه هه‌بوونى هێزى ئاسایش و پێشمه‌رگه له‌م ناوچانه به‌ئامانجى به‌رقرارکردنى ئارامى و پاراستنى گیان و ماڵى هاووڵاتیان بووه.
زێبارى تیشکى خسته سه‌ر گرنگیدانى حکومه‌تى هه‌رێم به لایه‌نى که‌لتوورى و په‌روه‌رده‌یى پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌یى و مه‌زهه‌بیه‌کانیش وتی: حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان گرنگى به په‌ره‌پێدانى رۆشنبیرى و هونه‌رى که‌مه نه‌ته‌وه و ئاینییه‌کان له کوردستان ده‌دات و ئه‌مه‌ش له هه‌یکه‌لى کارگێڕى وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى ڕه‌نگى داوه‌ته‌وه به بوونى دوو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى ڕۆشنبیرى یه‌کێکیان بۆ تورکمان و ئه‌وى دیکه بۆ سریانى. باره‌گاى ئه‌م دوو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه گشتییه له هه‌ولێره و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى سریانى له دهۆک هه‌یه، هه‌روه‌ها پاڵپشتى دارایى ژماره‌یه‌ک ناوه‌ندى ڕۆشنبیرى، تیپى هونه‌رى تورکمانى، کلدانى، ئاشوورى، ئێزیدى، له لایه‌ن وه‌زاره‌ته‌وه کراوه له ڕێگاى هاریکارى کردنیان وگرنگیدان به دابونه‌ریت و که‌له‌پوورى دێرینیان وه‌ک دامه‌زراندنى به‌رێوه‌به‌رایه‌تى مۆزه‌خانه‌ى سریانى و چاپکردنى سه‌دان کتێب به زمانه‌کانى کوردى، عه‌ره‌بى، سریانى، تورکمانى.
سه‌باره‌ت به بوارى په‌روه‌رده‌ش سه‌رۆکى کۆمیته‌ى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى راپۆرته نێوده‌وڵه‌تییه‌کان له‌و کۆنگره رۆژنامه‌نووسییه‌دا وتی: له بوارى په‌روه‌رده‌ش هیچ تاکێکى پێکهاته نه‌ته‌وه‌یى و ئایینهکان ناچار نه‌کراوه که به‌زمانى کوردى بخوێنن یاخود رێگرییان لێکرابێت به زمانى دایک بخوێنن، به‌پێچه‌وانه‌وه به‌ده‌یان قوتابخانه به زمانى که‌مه نه‌ته‌وه‌کان له‌ناو هه‌رێم و ناوچه کوردستانیه‌کانى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێم هه‌یه. له سیسته‌مى خوێندنى هه‌رێمى کوردستان ڕه‌چاوى خوێندن به‌زمانى که‌مایه‌تییه‌کان کراوه و له‌م رووه‌وه ده‌یان قوتابخانه به زمانى تورکمانى هه‌یه که خوێندن تیایاندا به‌زمانى تورکمانییه و زۆربه‌یان له شارى هه‌ولێر، سلێمانى، ئیداره‌ى گه‌رمیان، کفرین و هه‌مان سیسته‌مى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌ى هه‌رێم په‌یڕه‌و ده‌کرێت و بۆ سه‌رپه‌رشتى کردنیان له‌وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى تایبه‌ت به خوێندنى تورکمانى هه‌یه.
ئه‌وه‌شى خسته روو که به ده‌یان قوتابخانه هه‌یه خوێندن تێیدا به زمانى سریانییه به‌تایبه‌تى له‌و شوێنانه‌ى که کریستیانى زۆره وه‌ک (هه‌ولێر/ عه‌نکاوه، شه‌قڵاوه، کۆیه، دیانا، هاودیان و هه‌رمۆته له‌کۆیه هه‌روه‌ها له ناوچه‌کانى ده‌ره‌وه‌ى ئیداره‌ى هه‌رێم وه‌ک حه‌مدانییه، به‌رته‌له، تلکێف، قه‌ره‌قۆش، کرملیس، ئه‌لقۆش). به‌هه‌مان شێوه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى تایبه‌ت به خوێندنى سریانى له وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده هه‌یه. له‌لایه‌کى دیکه‌وه ده‌سته‌یه‌‌کى تایبه‌ت له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى په‌روه‌رده‌ى دهۆک سه‌رپه‌رشتى خوێندنى ئایینى ئێزیدى ده‌کات که زۆربه‌یان له سنوورى شارى دهۆک و زیاتریش له شارى موسڵه.
له باره‌ى ناکۆکى نێوان پێکهاته‌کانى که‌رکوک وه‌ک له راپۆرتى کۆمیسیۆنى ناوبراو ئاماژه‌ى پێکراوه، دیندار زێبارى وتی: له دواى رووخانى رژێمى به‌عس، ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک پێکهێنرا به ته‌وافوق له نێوان هه‌ر چوار نه‌ته‌وه‌ى که‌رکوک (کورد، تورکمان، عه‌ره‌ب، کلدوئاشور) و به‌م شێوه‌یه به‌رده‌وام بوو تا هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامدرا له ساڵى 2005 ، له رۆژى 6/3/2005 یه‌که‌م ئه‌نجومه‌نى هه‌ڵبژێردراوى پارێزگاى که‌رکوک ده‌ستبه‌کار بوو و له‌و کاته‌وه تا ئێستا هیچ هه‌ڵبژاردنێکى دیکه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا له که‌رکوک ئه‌نجام نه‌دراوه.له هه‌ڵبژاردنى 2005 ئه‌نجومه‌نى هه‌ڵبژێردراوى پارێزگاى که‌رکوک له (٤١) ئه‌ندام پێکهات که به‌م شێوه‌یه‌ى خواره‌وه:
لیستى برایه‌تى که‌رکوک که لیستى هاوپه‌یمانى کوردستان بوو (٢٦) کورسی. لیستى به‌ره‌ى تورکمانى (٨) کورسی، لیستى التجمع الجمهورى العراقى (عه‌ره‌بى سوننه) (٥) کورسی، لیستى الائتلاف الاسلامى الترکمانى (1) کورسى و لیستى التجمع الوگنى العراقى (١) کورسى هه‌یه، سه‌ره‌تا عبدالرحمن مصگفى که کورده وه‌ک پارێزگار هه‌ڵبژێردرا دواتر گۆڕانکارى له پێکهاته‌ى پارێزگاى که‌رکوک کرا و به‌ڕێز د. نجم الدین که‌ریم ده‌ستنیشان کرا وه‌ک پارێزگارى که‌رکوک ، هه‌روه‌ها چه‌ند گۆڕانکارى تریش کرا و ئێستا ئه‌نجوومه‌نى پارێزگا به‌م شێوه‌یه پێکهاتووه: کورد (١٨) کورسی، تورکمان سوننه (6)، تورکمان شیعه (5)، عه‌ره‌ب سوننه (٩)، کلدو ئاشور (٣).
رێزگرتن له که‌مایه‌تییه ئایینییه‌کان و رێگادان به ئه‌نجامدانى سرووته ئایینییه‌کانى تایبه‌ت به خۆیان یه‌کێکه له‌و بابه‌تانه‌ى راپۆرتى کۆمسیۆنى ناوبراو ئاماژه‌ى پێداوه، له‌م باره‌وه زێبارى وتی: حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له هه‌وڵه‌کانى به‌رده‌وامه بۆ پته‌وکردنى گیانى ته‌بایى و پێکه‌وه‌ژیانى نێوان گشت پێکهاته‌کانى وگرنگییه‌کى زۆر به بابه‌تى پێکه‌وه‌ژیانى نێوان ئایین و پێکهاته‌کان ده‌دات، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش له وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف و کاروبارى ئایینى جگه له موسڵمانان گشت پێکهاته ئایینییه‌کانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى تایبه‌ت به خۆیان هه‌یه له‌وانه‌ش (ئێزیدی، کریستیان، جوو، کاکه‌یی، زه‌رده‌شتی، به‌هائی، صابیئه مه‌ندائی) بۆ راپه‌راندنى کاروباره‌کانیان به‌وپه‌ڕى ئازادى و دوور له هه‌ر ده‌ستتێوه‌ردانێک و هاریکارییان ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ى کۆنگره و کۆنفرانس و گردبوونه‌وه‌ى خۆیان ئه‌نجام بده‌ن، ئه‌مه‌ش یه‌کێکه له کاره گرنگه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆ پته‌و کردنى گیانى ته‌بایى و پێکه‌وه‌ژیان له نێوان پێکهاته‌کانى هه‌رێم.
له‌لایه‌کى دیکه‌وه پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌یى و مه‌زهه‌بییه‌کان به پاڵپشتى و هاوکارى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رۆڵیان هه‌بووه له شه‌ڕى به‌رگرى دژى داعش و رزگار کردنه‌وه‌ى ناوچه‌کانیان، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش له ساڵى 2014 و پاش شه‌ڕى تیرۆریستانى داعش و هێرشیان بۆ سه‌ر چه‌ند ناوچه‌یه‌کى کوردستان هێزى فه‌رمى و تایبه‌تى کریستیان و ئێزیدییه‌کان دامه‌زراوه که له‌ژێر فه‌رمانى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌یه، هه‌روه‌ها به‌م دواییه هێزى به‌رگرى له ئێزیدخانه خراوه‌ته سه‌ر میلاکى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه که له نزیکه‌ى (٤٠٠٠) پێشمه‌رگه پێکهاتوون، وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌وه سه‌رپه‌رشتییان ده‌کات و ڕاهێنان و چه‌ک و پێداویستیى سه‌ربازیشیان بۆ دابین ده‌کات، بۆ ئه‌وه‌ى خۆیان به‌رگرى له ناوچه‌کانى خۆیان بکه‌ن و به‌شدارى بکه‌ن له رزگار کردنه‌وه‌ى ناوچه‌کانیان، چونکه زۆربه‌ى ئه‌و ناوچانه‌ى کریستیان و ئێزیدییه‌کان تێیدا نیشته‌جێن ده‌که‌ونه سنوورى ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان.
زێبارى ئه‌وه‌شى خسته‌روو که له‌سه‌ر داواکارى عه‌ره‌به‌کانى ناوچه‌که به‌تایبه‌تى له رۆژئاواى موسڵ، وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه لیوایه‌کى تایبه‌تى بۆ دانیشتووانى ناوچه‌که دامه‌زراندووه به‌ناوى لیواى (رۆژئاواى دیجله) که گشت پێدوایستییه‌کانیان له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌وه بۆ دابین ده‌کرێت و له (٢٠٠٠) که‌س پێکدێت که خه‌ڵکى ناوچه‌کانى زوممار، ره‌بیعه، عه‌یازییه، و به‌شێکیان خه‌ڵکى شنگالن، خولى یه‌که‌مى مه‌شقى (لیواى رۆژئاواى دیجله) به به‌شدارى 954 پێشمه‌رگه کۆتایى هات و ئه‌رکیان پاراستنى ناوچه‌کانیانه دواى کۆتایى هاتنى داعش و رێگا گرتن له هه‌ر هێرشێکى دیکه‌ى هاوشێوه‌ى داعش بۆ سه‌ر ناوچه‌کانیان. گشت ئه‌م هێزانه له دواى پرۆسه‌ى ڕزگارکردنى موسڵ ڕۆڵێکى گرنگیان له ئازادکردنه‌وه‌ى ناوچه‌کانیاندا هه‌بووه، به‌تایبه‌تى له شه‌ڕه‌کانى ڕۆژئاواى شارى موسڵ و باشیک و سنووری.
راپۆرتى کۆمیسیۆنى ناوبراو باس له‌وه ده‌کات گوایه لایه‌نه ئه‌منییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم و هێزه‌کانى پێشمه‌رگه رێگا ناده‌ن که‌لوپه‌لى پێویست بگاته ناوچه تازه ئازادکراوه‌کان به‌تایبه‌تى له ناوچه‌ى شنگال و ئاسته‌نگى زۆر درووست ده‌کرێ بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى که بیانه‌وێ که‌لوپه‌ل بگه‌یه‌ننه ئه‌و ناوچه‌یه سه‌باره‌ت به‌م بابه‌ته دیندار زێبارى وتی: زۆر جار لایه‌نه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان تاوانبار ده‌که‌ن به‌وه که رێگرى له هاتووچۆى هاووڵاتیانى سڤیلى ناوچه ئازادکراوه‌کان ده‌کات، به‌ڵام له راستیدا به هۆى به‌رده‌وامى شه‌ڕى داعش و مه‌ترسى ئه‌منى هێزه‌کانى ئاسایشى ناوخۆ هه‌ندێک ڕێوشوێنى ئه‌منیان گرتووه‌ته‌به‌ر به‌تایبه‌ت له هه‌ندێ ناوچه‌ى دیاریکراو که زووترین مه‌ترسى دزه‌کردنى تیرۆریستانى له‌سه‌ره، ئه‌م ڕێوشوێنانه‌ش زیاتر بۆ پاراستنى سه‌ر و ماڵى هاووڵاتییانه و ڕێگه‌گرتن له دزه‌کردنى تیرۆریستان بۆ ناو کوردستان و ئه‌و میکانیزمه‌ش یه‌کسانه و به‌بێ جیاوازى بۆ هاووڵاتیانى ناوچه‌که. بۆیه داموده‌زگا حکومییه‌کانى ناوچه‌که مامه‌ڵه‌یه‌کى به‌بێ جیاوازى له‌گه‌ڵ هاووڵاتیانى ناوچه‌ى شنگال کردووه سه‌ره‌ڕاى کۆنتڕۆڵ کردنى ته‌واوى ناوچه‌که له‌رووى سه‌ربازییه‌وه.
ئه‌و ماددانه‌ى که رێگایان پێنادرێت ببردرێنه ناوچه‌که ئه‌وانه‌ن که ده‌توانرێت بۆ مه‌به‌ستى درووستکردنى ته‌قه‌مه‌نى به‌کاربهێنرێت وه‌ک یۆریا و کیمیا، به‌ڵام مادده‌ى بیناکارى وه‌کو چیمه‌نتۆ و شیش و مه‌ێ و ماڵات رێگایان پێده‌درێت ببردرێن بۆ ناوچه‌که به‌پێى پێویستى خه‌ڵکى ناوچه‌که، هه‌موو خه‌ڵکى ناوچه‌که و رێکخراوه خێرخوازى و مرۆییه‌کان و داموده‌زگاکانى حکومه‌ت بۆیان هه‌یه به ئازادى هاتوچۆ بکه‌ن بێ ئه‌وه‌ى ئاسته‌نگیان بۆ درووست بکرێت، به‌ڵام بۆ گواستنه‌وه‌ى که‌لوپه‌لى نێوماڵیان پێویستیان به ره‌زامه‌ندى لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان هه‌یه به‌تایبه‌تى به‌شى کاروبارى ناوخۆ له پارێزگاى دهۆک، لایه‌نه ئه‌منییه‌کان رێگا له بردنه ده‌ره‌وه‌ى که‌لوپه‌لى ماڵ ده‌که‌ن، بۆ رێگاگرتن له دزى و تاڵان کردنى ماڵى هاووڵاتیان، چونکه ئه‌م حاڵه‌تانه زۆر جار روویانداوه له ناوچه‌که.
هاوکارى بۆ هاووڵاتییانى ناوچه‌که کراوه له‌لایه‌ن داموده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کانى ناوچه‌که‌وه، به‌ڵام لایه‌نه ئه‌منییه‌کان گرفتیان هه‌یه له کۆنتڕۆڵکردنى هاووڵاتیانى ناوچه‌که به گشتی، چونکه به‌شیکیان به‌پێى رێنماییه‌کانى پۆلیس و هێزه‌کانى ئاسایشى ناوخۆ مامه‌ڵه ناکه‌ن و سه‌رپێچى یاسا و رێنماییه‌کان ده‌که‌ن. بۆ رێگا گرتن له‌م سه‌رپێچیانه له‌م دواییه‌دا لێژنه‌یه‌کى تایبه‌ت له سه‌ر ئاستى قایمه‌قامیه‌تى شنگار و پارێزگاى دهۆک پێکهێنراوه بۆ مه‌به‌ستى پێداچوونه‌وه‌ى رێوشوێنه‌کان بۆ گواستنه‌وه‌ى که‌لوپه‌لى نێوماڵ و ئه‌و ماددانه‌ى که بۆ مه‌به‌ستى بیناسازى به کاردێن بۆ ئه‌وه‌ى کارئاسانى زیاتر پێشکه‌ش به هاووڵاتیانى ناوچه‌که بکرێت.
سه‌باره‌ت به مامه‌ڵه‌کردنى دادگاکانى هه‌رێمى کوردستان له‌گه‌ڵ ئاواره‌کان که زۆربه‌یان له پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌ییه‌کانن، زێبارى وتی: له هه‌رێمى کوردستان ژماره‌یه‌کى زۆر ئاواره‌و په‌نابه‌ر هه‌ن که به‌هۆى شه‌ێ و نائه‌منیه‌کانى عێراق و سووریا روویان له هه‌رێمى کوردستان کردووه. به‌تایبه‌تى له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکردنى گرتنى موسڵ له‌لایه‌ن داعشه‌وه و هه‌روه‌ها ناوچه‌کانى دیکه‌ى عێراق، ژماره‌یه‌کى زۆر ئاواره‌ى عێراقى روویان له هه‌رێمى کوردستان کرد که زۆربه‌یان له پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی، بۆ ئاسانکارى زیاترى ئه‌و ئاوارانه‌ش، دادگایه‌کى تێهه‌ڵچوونه‌وه (استئناف) له‌ناوچه‌ى شێخان کراوه‌ته‌وه که تایبه‌ته بۆ به‌دواداچوون بۆ کێشه‌ى ئه‌و ئاوارانه‌ى که خه‌ڵکى پارێزگاى نه‌ینه‌وا و شارى موسڵ و ده‌وروبه‌رین. واتا ئه‌گه‌ر خه‌ڵکى موسڵ کێشه‌یه‌کى مه‌ده‌نى یان تایبه‌تى نێو سنوورى پارێزگاى نه‌ینه‌وایان هه‌بێت ئه‌وه سه‌ردانى ئه‌و دادگایه ده‌که‌ن. ئه‌گه‌ر ئاواره‌یه‌ک له سنورى دادگاى تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ى هه‌ولێر یان سلێمانى یان دهۆک تووشى تاوانێک یان رووداوێک هات، ئه‌وه ئه‌گه‌ر سکاڵا تۆمار کرا، هه‌ر له سنورى ئه‌و دادگایه، پرۆسه‌ى دادبینى بۆى به‌ڕێوه ده‌چێت، به پێى یاسا به‌رکاره‌کانى عێراق و هه‌رێمى کوردستان، به‌ڵام ئه‌گه‌ر له ناوچه‌یه‌کى دیکه‌ى عێراق تووشى رووداوێک یان تاوانێک بوون، ئه‌وه لێره به‌پێى ئه‌وه‌ى که ئایا نێوبراو سکاڵاى تۆمار کردووه یانیش تاوانباره، مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ دا ده‌کرێت و ئه‌گه‌ر تاوانبار بێت ده‌ستگیر ده‌کرێت و به پێى (اختصاص مکانی) مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت.
زێبارى روونى کرده‌وه ئه‌و مافه یاساییانه‌ى دانیشتوانى هه‌رێمى کوردستان هه‌یانه له رووى مه‌ده‌نى و سزایى به هه‌مان شێوه به‌پێى یاسا بۆ ئه‌و ئاوارانه‌ش دابینکراوه که له ناوچه جیاجیاکانى عێراقه‌وه روویان له هه‌رێم کردووه به مه‌به‌ستى گه‌یشتن به دادپه‌روه‌رى ئاواره‌کانیش ده‌گرێته‌وه، به‌و پێیه‌ش مافى کڕین و فرۆشتن و به کرێ گرتنى خانوو و ئۆتۆمبێلیشیان هه‌یه. هه‌روه‌ها له رووى ده‌ستخستنى به‌ڵگه‌نامه پێویسته‌کان داموده‌زگاکانى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان گشتى پێداویستییه‌کانیان دابین کردووه، ئه‌مه جگه له‌و خزمه‌تگوزاریانه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان پێشکه‌شیان ده‌کات له هه‌موو بواره‌کانه‌وه. به‌شێوه‌یه‌کى گشتى له هه‌رێمى کوردستان ئه‌م مافانه به ئاواره و راگوێزراوان دراون: پێشکه‌ش کردنى سکاڵا یان داوا له (دادنووس، سه‌رۆکایه‌تى دادگاى تێهه‌ڵچوونه‌وه) و دام ده‌زگاکانى دیکه‌ی هه‌رێم، ده‌ستخستنى مۆڵه‌تى شوفێرى له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى هاتوچۆ، سه‌ردانى کردنى فه‌رمانگه‌ى باج له‌کاتى ئه‌نجامدانى مامه‌ڵه‌ى کڕین و فرۆشتن و ده‌ستخستنى پاسپۆرت و به‌ڵگه‌نامه ره‌سمییه‌کانى دیکه له کاتى ون بوونیان.
له کۆتایى کۆنگره رۆژنامه‌نووسییه‌که که به ئاماده‌بوونى ژماره‌یه‌ک له میدیاى کوردى و بیانى به‌ڕێوه‌چووه دیندار زێبارى سه‌رۆکى کۆمیته‌ى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى راپۆرته نێوده‌وڵه‌تییه‌کان یه‌کێک له سه‌روه‌رییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان پێشوازى کردن بوو له نزیکه‌ى دوو ملیۆن ئاواره و په‌نابه‌ر که به‌شى زۆریان له پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌یى و مه‌زهه‌بییه‌کان بوون، حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌بێ جیاوازى و به‌پێى تواناى خۆى پێشوازى لێکردن و هاریکارى و پێداویستى بۆیان دابینکرد، ئه‌مه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ى ئه‌وه که‌لتووره مێژووییه‌یه که ده‌یان ساڵه کوردستان پێى ناسراوه و هه‌میشه پێکهاته ئایینى و نه‌ته‌وه‌ییه‌کان کوردستانیان به پێگه‌ى خۆیان زانیوه و تێیدا هه‌ستیان به ئارامى و سه‌قامگیرى کردووه و رووداوه‌کانى دواى ساڵى 2003ى عێراق و دواتر هاتنى تیرۆریستانى داعش به‌ڵگه‌یه‌کى زیندووه که هه‌میشه کوردستان شوێنى پێکه‌وه‌ژیانى نێوان پێکهاته ئایینى و مه‌زهه‌بییه جیاوازه‌کان بووه.
وتار
-
ڕه‌وشى ڕۆژنامه‌نوسى کوردى یان جیهانی
07.02.2024 -
ره‌گه‌ز گۆڕین کارێکى قێزه‌وه‌ن و شووره‌ییه
29.01.2024 -
سوکایه‌تى و بێڕێزى له‌پاى چی؟
10.01.2024
زۆرترین خوێندراو
- ڕۆژ
- هەفتە
- مانگ
-
پارتی و یه‌كێتی له سه‌ر دوو وه‌زاره‌ت ڕێكنه‌كه‌وتوون
27.10.2022
-
دوورخستنەوەی سەرۆککۆماری پێشووی چین ئاشكرا ده‌كرێت
23.10.2022
-
له كفری پارتی سۆسیال دیموكرات خولێكی تۆپی پێ ده‌كاته‌وه
22.10.2022
-
پارتی سۆسیال دیموكرات گۆڕانكاری ئه‌نجامده‌دات
23.02.2023