ئه‌توانى له‌رێگاى ئیمه‌یڵ و ژماره ته‌له‌فۆنه‌کانمانه‌وه په‌یوه‌ندیمان پێوه‌بکه‌یت و راوسه‌رنج وپێشنیارو داواکاریه‌کانى خۆت بخه‌یته‌روو.
07705066052
واتا شاراوه‌کانى زمانى جه‌سته‌ى سیاسیه‌کان
1/18/2016 5:02:00 PM
جەماوەر نیوز
جه‌ماوه‌رنیوز
هاوکار ڕه‌فیق ڕه‌حمان
واتا شاراوه‌کانى زمانى جه‌سته‌ى سیاسیه‌کان - به‌شى دووه‌م
که‌سایه‌تیه سیاسیه‌کان له کاتى به‌ریه‌که‌وتنى ڕاسته‌و خۆ و ناڕاسته‌و خۆیاندا له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌ردا، جا له ڕێگاى هه‌ر هۆکارێکى ده‌رکه‌وتنه‌وه بێت، به ئاگا و وشیارى باڵاوه سه‌رجه‌مى ئاماژه و جوڵه و ڕه‌فتاره‌کانیان ڕێکده‌خه‌ن، به‌تایبه‌تى له کۆڕ و کۆبوونه‌وه سیاسیه‌کاندا له دانوستان و بازنه‌ى په‌یوه‌ندییه دبلۆماسى و کونسوڵى و نوێنه‌رایه‌تیه‌کاندا، چونکه ده‌وڵه‌تان تواناکانى خۆیان وه‌گه‌ڕ ده‌خه‌ن له هه‌ردوو بارى (تێۆرى و پراکتیکی) دا، بۆ په‌روه‌رده کردن و بارهێنانى کادیر و سیاسه‌تمه‌دار و دبلۆماتى سه‌رکه‌وتوو و لێهاتوو له سه‌ر ئاستى ده‌ره‌کى و ناوخۆیى ، یه‌کێک له خاڵه‌کانى سه‌رکه‌وتنیش له‌وه‌دا ده‌بیننه‌وه که ئه‌ندامه‌کانیان به‌لایه‌نى که‌مه‌وه گه‌ر هه‌موو کاتێکیش نه‌بێت ته‌نیا ئه‌و کاتانه‌ى له‌به‌ر چاوى خه‌ڵک و کامێرادان، به جۆرێک جوڵه و ڕه‌فتار و لێدوان بده‌ن ، که له‌گه‌ڵ ویست و به‌رژه‌وه‌ندى و ئارمانجى ده‌وڵه‌ته‌که‌یان هاوته‌ریب بێته‌وه، له‌به‌ر ئه‌مه ڕه‌فتارى شیاو و گوفتارى ڕه‌وان یه‌کێکه له‌مه‌رجه بنه‌ڕه‌تیه‌کان بۆ پێوه‌ربه‌ندى که‌سێـتى سیاسی سه‌رکه‌وتوویان، که‌به جۆرێک ئاماژه‌کان و لێدوانه‌کانى جه‌سته ببێته هۆکارى ڕه‌نگدانه‌وه به‌سه‌ر که‌سایه‌تى به‌هێزیانه‌وه، ده‌رکه‌وتنیان وه‌ک که‌سانێکى به به‌زه‌یى و خودان ڕێز و خودان هێز و ده‌رکه‌وته‌ى هه‌ستى دڵسۆزى و هێمنى و په‌راوێزخستنى کۆى ناسینه‌کانى توڕه‌یى و بێزارى و بێڕێزى و شڵه‌ژاوى ... هتد به سه‌ر ڕووبه‌رى جه‌سته‌ی ده‌رکه‌وتوویانه‌وه.
تواناى (نوسین و ده‌نگ و ڕه‌فتارى جه‌سته‌یى) وه‌ک سێ ناسینه‌ى گرنگ له ناو بازنه‌ى سیاسه‌تکردندا.
له دنیاى ئه‌مڕۆى سیاسه‌تکردندا، که‌سێتى سیاسى سه‌رکه‌وتوو پێویسته ، هه‌ر سێ له‌م ناسینه‌یه‌ى تێدابێت، به تایبه‌تى ئه‌و سیاسه‌تمه‌دارانه‌ى له‌سه‌ر ئاستى جیهاندا خاوه‌ن پێگه و که‌سایه‌تى تۆکمه و به‌هێزنن، به‌ڵام ده‌گونجێت له‌یه‌ککاتدا ئه‌م سێ ناسینه‌یه له که‌سێتى سیاسیه‌کاندا ڕه‌نگ دانه‌وه‌ى نه‌بێت، ئه‌مه له ڕابردوودا به زه‌قى هه‌ستى پێده‌کرێت ده‌بینین
پێش داهێنانی رادیۆ , زۆرینه‌ی شێوازه‌کانی په‌یوه‌ندی و گه‌یاندنى په‌یامى سیاسیه‌کان له‌میانه‌ی نوسین و له رێگه‌ی وتار و رۆژنامه وه بووه ، ئه‌مه‌ش واتای ئه‌وه‌یه ئه‌و سیاسیه‌یانه‌ى که گفتوگۆکه‌ر و قسه‌که‌ریکی باش و سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون، ده‌کرا له رێگه‌ی نوسینی وتارێکی باشه‌وه له ماوه‌یه‌کى که‌م خایه‌ندا خه‌ونى سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست بهێنن، به‌شترین نمونه‌ش له میژوودا تواناکاى (ابراهام لینکۆلن) بووه که تایبه‌تمه‌ندیه‌کى به‌رزى نوسینى تێدابوو. به‌ڵام له سه‌رده‌می رادیۆدا مه‌سه‌له‌که پێچه‌وانه بووه وه له‌م هێڵه نوێیه‌ى په‌یوه‌ندى کردندا بوار ره‌خسا له‌به‌رده‌م ئه‌و که‌سانه‌ی که ژیربێژ و قسه‌که‌رێکى باش و زمان پاراو بوون، به تۆنى ده‌نگ و لێهاتووى قسه‌کردنیان به باشى ئه‌وه‌ى ویستیان توانیان بیگه‌یه‌نن، له نمونه‌ى ئه‌م که‌سایه‌تیانه‌ش سیاسه‌تمه‌دارى به‌ناوبانگى به‌ریتانى (وینستن چرچڵ) بوو که به‌شیوازێکی نایاب و بێوێنه‌ى تواناى ده‌ربڕینى په‌یڤه‌کانى هه‌بوو له ڕێگه‌ى ده‌نگیه‌وه، به‌ڵام له‌سه‌رده‌می ئێستادا سیاسیه‌کان به باشى له‌وه تێگه‌یشتوون که له به‌شێکى فراواندا سیاسه‌ت په‌یوه‌سته به وێنه و ده‌رکه‌وتن و جوڵه‌ى جه‌سته‌وه, که‌ر له‌م پێناوه‌دا ، زۆرینه‌ی سیاسیه به‌ناوبانگه‌کانی ئه‌مرۆ راوێژکاری که‌سیان هه‌یه بۆ ڕاهێنانیان به هه‌ردوو شێوه‌ى تێۆرى و پراکتیکى له زمانی جه‌سته‌دا , ئه‌مه‌ش بۆیارمه‌تیدانییان تا به‌و شێوه‌یه ده‌ربکه‌ون که له خه‌یاڵى خۆیاندا وێنه‌ى بۆ ده‌کێشن، نه‌ک وه‌ک شێوازى سروشتى ڕاسته‌قینه‌ى خۆیان. هه‌روه‌ک ده‌بینین به پێى گۆڕانى سه‌رده‌مه جیاوازه‌کان سیاسیه‌کانیش توانیویانه خۆیان بگۆڕن و له‌گه‌ڵ هه‌ر گۆڕانێکیشدا خۆیان بگونجێنن، گه‌ر له سه‌رده‌مانێکدا وتار نوسین به به‌هره‌یه‌کى به‌هێز دانراوه بۆ سه‌رکه‌وتن و به‌نێو ده‌نگ بوونى سیاسیه‌کان ئه‌وه له سه‌رده‌مى دواتردا په‌یامه ده‌نگێگیان له ڕێگه (ڕادیۆ) وه بووه‌ته مه‌یدانى تاقیکردنه‌وه‌ى سه‌رکه‌وتنى سیاسیه‌کا بۆ ده‌رخستى ئه‌و توانا ده‌نگى و وتاردانه‌ى له ناخیاندا هه‌یه، به‌ڵام ئیستا له‌گه‌ڵ به‌ره‌و پێشچوونى هۆکاره‌کانى په‌یوه‌ندى کردن ، زمانى جه‌سته و وێنه و ده‌رکه‌وتنى شیاوى سیاسیه‌کان گرنگترین مه‌سه‌له‌یه به تایبه‌تى له شه‌سته‌کانى سه‌ده‌ى ڕابردووه و له‌گه‌ڵ په‌یدا بوون و فراوان بوونى هۆکاره بینراوه‌کانى په‌یوه‌ندى کردن.
دیدگاى جه‌ماوه‌ر بۆ په‌یامى زاره‌کى و نازاره‌کى سیاسیه‌کان
سیاسه‌ت و کارى سیاسه‌تکردن له تێگه‌یشتنى ژماره‌یه‌کى زۆرى مرۆڤه‌کاندا، به به‌دکارى و به‌دویستى و به‌دبینى و (فیزۆشیرینى)ه‌وه گرێدراوه، وه‌ک ئامرازێک وێنا ده‌کرێت که ڕۆڵى سه‌ره‌کى ده‌سته‌به‌رکردنى (سود و قازانج و ویستى تایبه‌ت) ه‌و سه‌رخستنیه‌تى به‌سه‌ر ( سود و ویست و قازانجى گشتیدا). له دیگاى مرۆڤه‌کانیشدا هه‌ر که‌سایه‌تیه سیاسیه‌کانن که به ڕۆڵى نوێنه‌رایه‌تى کردنى ئه‌م سیفه‌ته قێزه‌ون و نه‌فره‌تلێکراوانه هه‌ڵده‌ستن، هه‌ر بۆیه بابه‌تێکى نامۆ نابێت که به‌شێک یان هه‌موو گوتاره زاره‌کیه سیاسیه‌کان جێگاى باوه‌ڕى جه‌ماوه‌ر نه‌بێت، چونکه ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ى له ژێر سه‌رکردایه‌تى کردنى سیاسیه‌کاندان ئه‌زمونیان هه‌یه له به‌درۆ سه‌لماندنى گوتارى سیاسیه‌کان، به تایبه‌تى به‌راوردکردنى گوتاره‌کانیان له سه‌رووبه‌ندى هه‌ڵبژاردنه‌کان و دواى گه‌یشتنیان به ده‌سه‌ڵاتى سیاسى .
له‌به‌ر ئه‌م هۆکاره‌یه خه‌ڵکى زۆر جار له تێروانینان بۆ سیاسیه‌کان ئه‌وه‌ى به لایانه‌وه گرنگ نیه وته‌و په‌یامه زاره‌کیه‌کانیانه و ئه‌وه‌ى به‌لایانه‌وه گرنگه ڕامان و به‌دواداچوون و شیکردنه‌وه‌یه بۆ ئاماژه خۆنه‌ویسته‌کانى جه‌سته‌یان. ئه‌ویش به وردبینى و سرنجدانیان له سه‌ر کۆى ئه‌ندامه‌کانى جه‌سته‌ى سیاسیه‌کان و ئاماژه شاراوه‌کانى پشتى ئه‌م ئاماژانه، ئه‌ویش له ڕێگه‌ى ( جوڵه‌ى په‌نجه ، جوڵه‌ى شان، تێڕوانینى چاوه‌کان، بزواندنى باڵ و قاچ و لێو برۆ و ... هتد، له‌گه‌ڵ له به‌ر چاوگرتنى شوێن و کات و ته‌مه‌ن و کلتور و ڕه‌گه‌ز و هه‌روه‌ها له‌به‌رچاوگرتنى ئاماژه‌کانى جه‌سته له کاتى قسه‌کردن و بێده‌نگى و له کاتى توڕه‌یى و هێمنى و له ناوه‌ندى فه‌رمى و نافه‌رمى و یان به ته‌نیا یان به‌رکه‌وتنیان له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌ر هه‌موو ئه‌مه خاڵانه بۆ لیکدانه‌وه و خوێندنه‌وه و ئه‌نجامگیرى زمانى جه‌سته پێویسته که له به‌شه‌کانى دواتردا ورتر قسه‌ى له‌سه‌ر ده‌که‌م.
هێز و زاڵده‌ستى له زمانى جه‌سته‌ى سیاسیه‌کاندا
زۆرێک پێیان وایه که‌جه‌وهه‌رى سیاسه‌ت به‌شێوه‌یه‌کى سه‌ره‌کى ده‌رباره‌ى یه‌ک چه‌مک و یه‌ک ئامانج و ستراتیژ ده‌سوڕێته‌وه که ئه‌ویش ( به‌ده‌ستهێنانى هێز و په‌ره‌پێدان و زیاترکردن و پاراستنى ئه‌م هێزه‌یه) ، به‌ده‌ر له‌وه‌ى هه‌موو ده‌وڵه‌تێک توانا سیاسى و ئابورى و سه‌ربازى و ستراتیژیه‌کانى به‌شێوه‌یه‌کى کارا ، له خزمه‌تى قه‌به‌کردنى هێز و تواناکه‌یدا ده‌خاته گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر ئاستى ده‌ره‌کى و ناوخۆ به چاوێکى خودان هێزه‌وه، حسابى له‌سه‌ر بکرێت و شوێن پێى خۆى له‌ناو هێڵه ئاڵۆزه‌کانى سیسته‌مى نێوده‌وڵه‌تى و گه‌مه نێوده‌وڵه‌تی و ناوخۆییه‌کاندا بپارێزێت ، بۆئه‌وى له لایه‌ن هێزه‌کانى ناوخۆ و ده‌ره‌کیه‌وه نه‌کرێته سوته‌مه‌نى ململانێى و پێکدادانه‌کان، به‌ڵام خۆسه‌پێنه‌رى و زیاترکردنى هێزى خۆى ته‌نیا له‌و ڕێگایانه‌وه ناگرێته‌به‌ر که باسمکردن، به‌ڵکو و ڕه‌فتار و جوڵه‌ى نوێنه‌ره دبلۆماسى و سیاسیه ده‌ره‌کى و ناوخۆییه‌کان ، ڕۆڵێکى کارا ده‌بینێت له نمایشکردن و پیشاندانى ئه‌م هێزه‌دا، بۆیه ئه‌رکه له‌سه‌ر سیاسه‌تمه‌دار سود ئه‌ندامه‌کانى جه‌سته‌ى وه‌ربگرێت بۆ به‌کارهێنانى به‌لاى ئه‌وه‌دا که زۆرترین هێز و تواناى سه‌رکه‌وتنى خۆى بۆ به‌رامبه‌ر بسه‌لمێنێ، له ڕێگه‌ى جوگرافیاى زمانى جه‌سته‌یه‌وه جوگرافیاى هێز و نفوى خۆى زیاد بکات و تا ببێته مامۆستایه‌کى هونه‌رى و کارامه‌ى سه‌رکه‌وتوو تا هه‌لى بردنه‌وه‌ى خۆى دۆڕاندنى به‌رامبه‌ر له گه‌مه سیاسى و دانوستانیه‌کاندا مسۆگه‌ر بکات، ده‌کرێت نوێنه‌رێکى دبلۆماسى له ڕێگه‌ى یه‌ک ئاماژه‌ى بچوکه‌وه زاڵده‌ستى و هێزی خۆى به‌سه‌ر به‌رامبه‌ردا بسه‌لمێنیت ، هه‌ر وه‌ک چۆن نوێنه‌رى دبلۆماسى ڕه‌فتاره‌کانى به درێژکراوه‌ى کارى ده‌وڵه‌ت داده‌نرێن بۆیه ده‌رکه‌وتنیشى وه‌ک که‌سێکى به‌هێز به واتاى ده‌رکه‌وتنى هێزى ده‌وڵه‌ته‌که‌ى دێت، هه‌ر چه‌نده ئه‌و ده‌وڵه‌ته له ڕووى توانى سه‌ربازى و سیاسى و سابوریشه‌وه لاواز بیت له و ده‌وڵه‌ته‌ى که له‌به‌رامبه‌ردا نوێنه‌رێک نوێنه‌رایه‌تى ده‌کات، باشترین نمونه ده‌رکه‌وتنى ئۆباما و سیاسیه‌کى سعودى بوو له ساڵى پاردا ، که شێوازى ته‌وقه‌کردنى که‌سایه‌تیه سعودیه‌که به شێوه‌یه‌ک بوو که ته‌واو سه‌لماندبووى که به‌سه‌ر لایه‌نى به‌رامبه‌ردا زاڵه که ئه‌ویش( ئۆباما) بوو سه‌رۆکى به‌هێِزترین ده‌وڵه‌تى جیهان له بوارى سیاسى و ئابورى و سه‌ربازى ته‌کنه‌لۆجى و ... هتد، له دواى کۆبوونه‌وه‌یه‌کان ده‌رباره‌ى نه‌وت و وزه له کۆتایى کۆبوونه‌وه‌که‌دا به‌م شێوه‌یه که‌سایه‌تیه سیاسیه (سعودیه)که ده‌ستى ئۆباماى گرت له کاتى ته‌وقه‌کردندا که ده‌ستى خۆى زاڵکرد به‌سه‌ریدا ، زۆرینه‌ى شاره‌زایانى زمانى جه‌سته به سه‌رکه‌وتنى سعودیه و ده‌وڵه‌تانى که‌نداو به سه‌ر ئه‌مریکادا لێکیان دایه‌وه.
پێویسته ئه‌وه بوترێت که کاراترین ئه‌ندامى جه‌سته که بۆ مه‌به‌ستى زاڵده‌ستى هێز به‌کار بهێندرێت( جوڵه‌ى په‌نجه‌کان و ده‌سته‌کان و چاوه‌کان)ه، که باشترین ئه‌ندامن له ئه‌ندامه‌کانى جه‌سته که خۆ نه‌ویستانه بۆ مه‌به‌ستى هه‌ڕه‌شه و توڕه‌یى و هێز به‌کار دێن له لایه‌ن سیاسیه‌کانه‌وه له پێش هه‌موشیانه‌وه جوڵه‌ى په‌نجه‌کان به تایبه‌تى به‌رزکردنه‌وه‌ى به‌نجه‌ى شایه‌تمان یان سوڕاندنى بۆ لایه‌نى به‌رامبه‌ر.
سیاسیه‌کان و ساخته‌کاریان له بوارى زمانى جه‌سته‌دا
سیاسیه‌کان باش له‌وه تێگه‌یشتوون که بێده‌نگبوونیشان جۆرێکه له قسه‌کردن، ئه‌مه به‌ده‌ر له‌وه‌ى خه‌ڵکیش له‌وه حاڵى بوون که زمانى جه‌سته‌ى سیاسیه‌کان هاوئاهه‌نگ نیه له‌گه‌ڵ ویست و نیازه درۆینه‌کانیاندا ، بۆیه له هه‌وڵى ئه‌وه‌دان ئه‌و تایبه‌تمه‌دییه جه‌سته‌ییانه له خۆیاندا پاک بکه‌نه‌وه که که له کاتى ( توڕه‌یى و شڵه‌ژان و درۆکردن و بێزارى و بێتاقه‌تیدا) لێیان دێنه ده‌نگ نیازه ڕاستینه‌کانیان ده‌رده‌خه‌ن، هه‌ر بۆیه سیاسیه‌کان له‌گه‌ڵ خۆیان ده‌جه‌نگن له پێناو پێچه‌وانه‌کردنه‌وه‌ى ئه‌و هاوکێشه‌یه‌دا که پێى وایه ( زمانى جه‌سته ئه‌و زمانه‌یه که ئه‌وه‌ى مێشک بیرى لێده‌کاته‌وه ده‌رى ده‌خات و ئه‌وه‌ى زمان نایه‌وێت بیلێت ئه‌م ده‌یدرکێنیت) بۆیه تێده‌کۆشن بۆ دۆزینه‌وه‌ى هاوسه‌نگى له نێوان زمانى زاره‌کى و نازاره‌کیدا، که ئه‌م پرۆسه‌یه‌ش پێى ده‌وترێت( ساخته‌کردن له زمانى جه‌سته‌دا) که ئه‌مه‌ش که‌سى زیره‌ک و وریا و لێزانى ده‌وێت بۆ به‌کارهێنانى جموجۆڵ و هه‌ڵوێسته‌کانى بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى بارودۆخه نه‌خوازراوه‌کان به جوڵه و ده‌رکه‌وتنێکى له سه‌ر خۆ و نه‌رم و سرنجڕاکێشه‌وه، ئه‌م کاره‌ش ئه‌نجامدانى زۆر ئه‌سته‌مه و توێژه‌رانى بوراى زمانى جه‌سته پێیان وایه جڵه‌و دان و سه‌رکردایه‌تى کردنى زمانى جه‌سته کارێکى سه‌خته و ئه‌و سیاسیانه‌ى خوازیارى ئه کاره‌ن پێویسته ڕاهێنانى و په‌روه‌رده‌ى زۆر بکرێن هه‌تا به‌سه‌ر ڕووبه‌رى جه‌سته‌یانه‌وه گوڵبژێرى ئه‌و ئاماژانه بکه‌ن که ده‌یان کاته که‌سێکى سه‌رکه‌وتوو له مه‌یدانى سیاسیدا، به‌ڵام ئه‌م کاره بۆ کاتیه و مرۆڤ ناتوانێت به ته‌واوى جڵه‌وگیرى زمانى جه‌سته‌ى بکات چونکه له نێوان جڵه‌و گیرى قسه‌کردن و جوڵه‌کردندا سه‌رى لێده‌شێوێت، هه‌ر بۆیه زۆر له سیاسیه‌کان کاتێک ناتوانن زاڵ بن به‌سه‌ر زمانى جه‌سته‌یاندا میکانیزمى تر به‌کار ده‌یهَنن ، بۆ ئه‌وه‌ى ڕووکارێکى نه‌ویستراویان نه‌بێت بۆ نمونه، ده‌ربڕینى چاوه‌کانى پۆتین به شێوه‌یه‌که زۆرجار ناتوانێت ئه‌و ئاماژه نه‌رێنیانه‌ى چاوى کۆنترۆِل بکات که زیاتر وه‌ک سیخوڕێک ده‌رده‌که‌وێت به حوکمى کارکردنى له ده‌زگاى هه‌وڵگرى ڕووسى بۆیه له هه‌ندئ بورادا ناچاره چاویلکه‌ى ڕه‌ش بکاته چاوى.مونه‌یه‌کى تر(نیکۆڵا سارکوزى)سه‌رۆکى پێِشووى فه‌ڕه‌نسا به هۆى کورتى (باڵا)یه‌وه زۆر جار بۆ ئه‌وه‌ى وه‌ک سیاسیه‌کى به‌رز و خاوه‌ن هێز ده‌ربکه‌وێت له‌سه‌رئه‌و (مه‌نه‌سه)یه‌ى قسه‌ى له‌سه‌ر ده‌کرد، زیاتر له ( 17) سم به‌رزکه‌ره‌وه‌ى بۆ قاچه‌کانى داده‌نا، به‌ڵام ئۆباما وه‌ک به‌رزترین سه‌رۆکى دنیا به شێوه‌ى سروشتى خۆى کاتى وه‌ستانیدا، بێ هیچ به‌رزکه‌ره‌وه‌یه‌ک لێدوانى ده‌دا.
وتار
-
ڕه‌وشى ڕۆژنامه‌نوسى کوردى یان جیهانی
07.02.2024 -
ره‌گه‌ز گۆڕین کارێکى قێزه‌وه‌ن و شووره‌ییه
29.01.2024 -
سوکایه‌تى و بێڕێزى له‌پاى چی؟
10.01.2024
زۆرترین خوێندراو
- ڕۆژ
- هەفتە
- مانگ
-
پارتی و یه‌كێتی له سه‌ر دوو وه‌زاره‌ت ڕێكنه‌كه‌وتوون
27.10.2022
-
دوورخستنەوەی سەرۆککۆماری پێشووی چین ئاشكرا ده‌كرێت
23.10.2022
-
له كفری پارتی سۆسیال دیموكرات خولێكی تۆپی پێ ده‌كاته‌وه
22.10.2022
-
پارتی سۆسیال دیموكرات گۆڕانكاری ئه‌نجامده‌دات
23.02.2023