ئهتوانى لهرێگاى ئیمهیڵ و ژماره تهلهفۆنهکانمانهوه پهیوهندیمان پێوهبکهیت و راوسهرنج وپێشنیارو داواکاریهکانى خۆت بخهیتهروو.
07705066052
مه‌سرور بارزانی: له عێراق زۆرێك له مادده‌كانی ده‌ستوور په‌راوێز خراوه
20.11.2019
جەماوەر نیوز
ئه‌مڕۆ چوار شه‌ممه 20ی تشرینی دووه‌م دیداری ( ئاشتی و ئاسایش له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست) له زانكۆی ئه‌مریكی - كوردستان لە دهۆک ئه‌نجامدرا.
له میانه‌ی دیداره‌كه‌دا مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له دیبه‌یتێكی تایبه‌تدا، ڕوانگه‌ی خۆیانی له‌مه‌ڕ پرسه گرنگ و هه‌ستیاره‌كانی سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسیی كوردستان و عێراق و ناوچه‌كه، كێشه و شه‌ڕ و ئاواره‌بوونی خه‌ڵك و كێشه به‌رده‌وامه‌كانی ناوچه‌كه‌وه خسته‌ڕوو. دواتر وه‌ڵامی چه‌ندین پرسیاری تایبه‌ت به هه‌لومه‌رج و بارودۆخی ناوچه‌كه‌ی دایه‌وه، كه له‌لایه‌ن ئاماده‌بووانه‌وه ئاراسته‌ی كران.
ده‌قی وته‌كانی مه‌سرور بارزانی
هاتنی ئاواره و په‌نابه‌ران
به دڵنیاییه‌وه كێشه مرۆییه‌كان ئه‌و كاته رووده‌ده‌ن، كه كێشه‌ی دیكه هه‌ن. یه‌كێك له مه‌زنترین كێشه‌كانیش، ئاسایش بووه. سه‌رهه‌ڵدانی تیرۆر، پاكتاوی نه‌ژادیی، جیاوازییه سیاسییه‌كان، داڕمانی ئابووری، ئه‌مانه هه‌موو وایان كرد ئاواره و په‌نابه‌ر له ناوچه‌یه‌كه‌وه بۆ ناوچه‌یه‌كی دیكه زیاد بن. ئێستا ده‌بینین خه‌ڵكانێكی زۆر ده‌گه‌ڕێنه‌وه هه‌رێمی كوردستان، چونكه هه‌رێمی كوردستان زۆر ئارامتره. رێز له خه‌ڵك ده‌گرێت و ئه‌وانه‌ش ده‌پارێزێت، كه له ترسی تیرۆر و تۆقاندن راده‌كه‌ن. له زۆر پرسیشدا به هۆی ئه‌و شێوازه‌ی ژیان كه ده‌یگوزه‌رێنن، راده‌كه‌ن. ئێستا ئێمه یه‌ك ملیۆن و نیو ئاواره و په‌نابه‌رمان له خۆ گرتووه. له‌م نزیكانه‌ش ده‌بینین په‌نابه‌ر له سووریاوه هاتوون. پێم وایه نزیكه‌ی 60 هه‌زار سنووره‌كانیان تێپه‌ڕاندووه و له كۆمه‌ڵگه‌كانی په‌نابه‌ران نیشته‌جێ كراون. من سه‌ردانی كه‌مپه‌كانم كرد. ئازار و مه‌ینه‌تییه‌كانی ئه‌وانم تێبینی كرد. كه‌واته بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و پرسه به ته‌واوی كۆتایی پێ بهێنیت، ده‌بێت له بناغه‌وه په‌نجه بخه‌ینه سه‌ر كێشه‌كان. بۆچی خه‌ڵك ناوچه‌كه جێ ده‌هێڵن و راده‌كه‌ن؟ باوه‌ڕم وایه به شێوه‌یه‌كی گشتی، كاتێك سه‌یر ده‌كه‌ین، ده‌بینین ته‌واوی هه‌رێمه‌كه له شلۆقی و كێشه دایه. زۆرێك له‌و خه‌ڵكه‌ی ناوچه‌كه‌یان جێ ده‌هێڵن، روو لێره ده‌كه‌ن. چونكه له ناوچه‌ی خۆیان هه‌ست به ئارامیی و پارێزراوی ناكه‌ن. هه‌ست ناكه‌ن مۆڵگه و په‌ناگه‌یه‌كیان هه‌یه تێیدا بمێننه‌وه. ئه‌مه به‌رپرسیارێتییه‌كی مه‌زنه بۆ هه‌رێمی كوردستان و ئه‌ركێكی قورسه. چه‌ند ساڵێكه ئه‌و ئه‌ركه‌مان خستووه‌ته ئه‌ستۆی خۆمان. داوا له حكوومه‌تی عێراق و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ده‌كه‌ین، هاوكاریمان بكه‌ن، به‌ڵام هاوكارییه‌كان له‌و ئاسته‌دا نین، ئه‌ركی قورسی سه‌ر شانی ئێمه كه‌م بكه‌نه‌وه. زۆربه‌ی ئه‌ركه‌كه له ئه‌ستۆی هه‌رێمی كوردستانه. زیاتر له ملیار و نیوێك دۆلار خه‌رجیی ساڵانه‌ی ئه‌و پرسه‌یه. هه‌روه‌ها چاره‌سه‌ر هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی بتوانرێت له رێگه‌یه‌وه هاوكاری ئه‌و خه‌ڵكه بكرێت و بگه‌ڕێنه‌وه، به‌ڵام ئه‌وان ناگه‌ڕێنه‌وه ئه‌گه‌ر ئاسایش و ئارامیی و شوێنێكی پارێزراو نه‌بێت. ئه‌وان ناگه‌ڕێنه‌وه، ئه‌گه‌ر خزمه‌تگوزاری سه‌ره‌تایی، قوتابخانه، نه‌خۆشخانه، كار و مووچه‌یان نه‌بێت. به دڵنیاییه‌وه زۆرێك له‌و خه‌ڵكه‌ی له كه‌مپه‌كان ده‌ژین، دوای تێكشانی داعش، خه‌ڵكی هه‌ندێك ناوچه ویستیان بگه‌ڕێنه‌وه، به‌ڵام كاتێك گه‌ڕانه‌وه، بینیان ئه‌و خزمه‌تگوزاریانه‌ی هه‌یانه، نیوه‌ی ئه‌وه‌یه له كه‌مپه‌كان هه‌یانبووه، بۆیه گه‌ڕانه‌وه كوردستان.
ئێمه داوا له كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ده‌كه‌ین، یارمه‌تیمان بده‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین هاوكاری ئاواره و په‌نابه‌ران بكه‌ین. هه‌روه‌ها یارمه‌تیان بده‌ین بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه شوێنی خۆیان. ئه‌گه‌ر ده‌ست نه‌كرێت به دووباره بونیادنانه‌وه‌ی ناوچه‌كانیان، ئه‌وه ئه‌سته‌م ده‌بێت. بێجگه له‌وه‌ش، دابینكردنی خزمه‌تگوزارییه پێویسته‌كان گرنگه. ئه‌مه‌ش به‌رپرسیارێتیی حكوومه‌تی عێراقه، هه‌روه‌ها ئه‌ركی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تییه هاوكاری بكه‌ن بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌و كێشانه. هیوادارم وه‌ك ئه‌ركێكی ئاكاریانه، ئه‌و هه‌وڵانه‌یان ببنین و وه‌ك ئه‌ركێك كه له ئه‌ستۆیانه، یارمه‌تیمان بده‌ن.
داعش كۆتایی نه‌هاتووه
پێم وانییه داعش تێكشكابێت. ره‌نگه لێكدانه‌وه‌ی دیكه هه‌بێت. ئه‌مه هزر و ئایدۆلۆژیایه‌كی تایبه‌ته. ئه‌وان كۆنتڕۆڵی ده‌سه‌ڵاتی ناوچه‌كانیان له‌ده‌ست داوه، به‌ڵام داعش وه‌ك هزر و ئایدۆلۆژیا ماوه‌ته‌وه. چه‌كداریشیان هه‌یه و هه‌زارانیش له پشتیوانیان له عێراق و سووریا و ناوچه‌كه هه‌یه. بۆ تێكشكاندنی داعش هه‌ڵمه‌ته سه‌ربازییه‌كان ئه‌وه‌نده نین و ده‌بێت رێگری له رێچكه و هۆكاره بنه‌ڕه‌تییه‌كانی سه‌رهه‌ڵدان و دروستبوونی داعش بكرێت. بۆ نموونه، له عێراق و بۆ سووریاش هه‌ر راسته. كاتێك ئاسایش به‌رده‌ست نابێت، تیرۆر گه‌شه ده‌كات. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش هه‌ندێك هۆكار هه‌ن، ده‌بنه هۆی سه‌رهه‌ڵدانی تیرۆر. بۆ نموونه، شكستی سیاسیی، یان حوكمڕانیی، داڕمانی ئابووریی، هه‌ژاریی و نه‌بوونی دادگه‌ریی هۆكارن و پاڵنه‌رن بۆ دروستبوونی داعش و گرووپ و میلیشیا چه‌كدارییه‌كان. بۆ ئه‌وه‌ی تیرۆر له‌ناو به‌رین، ده‌بێت ئاماژه به‌و كێشانه بكه‌ین. ده‌بێت تێگه‌یشتن و رێككه‌وتنی سیاسیی له نێوان لایه‌نه‌كاندا هه‌بێت. بۆ ئه‌وه‌ی متمانه به خه‌ڵك بگێڕنه‌وه و باوه‌ڕیان لا دروست بكه‌ن و هه‌ست به نوێنه‌رایه‌تییه‌كی راسته‌قینه له حكوومه‌ت بكه‌ن و ئابوورییه‌كی باش هه‌بێت و خه‌ڵكیش مووچه و خزمه‌تگوزارییه‌كانیان پێ بگات، پێویسته ئارامیی و ئاسایش هه‌بێت، بێ ئاسایش ئه‌و شتانه به‌رقه‌رار نابن. واته پرسه‌كه وه‌ك بازنه‌یه‌ك وایه و یه‌كدی ته‌واو ده‌كه‌ن. ئه‌گه‌ر ئاسایشی باشت هه‌بێت، كاری وه‌به‌رهێنان ده‌كرێت، ئه‌مه‌ش وا ده‌كات ئابووریی باشترت هه‌بێت و ئابووریی باشیش ده‌بێته هۆی سه‌قامگیریی سیاسی. ئه‌گه‌ر یه‌كێك له‌و هۆكارانه نه‌بێت، ئه‌و ئه‌ڵقه‌یه له بازنه‌كه ده‌پچڕێت. كاتێك باس له تیرۆر ده‌كرێت، ئه‌و بنچینانه هه‌ن و پێمان وایه له عێراق و سووریا به روونی ئاماژه‌یان پێ نه‌دراوه. پێم وانییه داعش شكستی ته‌واوه‌تی هێنابێت. ئێمه هه‌ڕه‌شه‌ی داعش ده‌بینین و هێشتا له سووریا و ناوچه‌كه و جیهانیش هه‌ڕه‌شه‌ی داعش كاریگه‌ره. ئه‌وه پێویستی به هاوكاریی ته‌واوی لایه‌نه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌نه ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی، چۆن ده‌توانرێت به ته‌واوی تیرۆر له‌ناو به‌رن و ئاشتی به‌رقه‌رار بكه‌ن.
خۆپیشاندانه‌كانی به‌غدا
خۆپیشانده‌ران مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه نیگه‌رانیی خۆیان ده‌بڕن. ئێمه پشتیوانیی له داوا ئاشتییانه و ره‌واكانی خۆپیشانده‌ران ده‌كه‌ین. ئه‌وان شیاوی ژیانێكی باشترن. ئه‌وان شیاوی شێوازێكی باشتری ده‌وڵه‌تداری و ده‌رفه‌تی یه‌كسان و دابینكردنی ته‌واوی خزمه‌تگوزارییه‌كانن، كه پێویسته هه‌موو هاووڵاتییه‌ك هه‌یبن. كه ئه‌مانه نین، خه‌ڵك خۆپیشاندان ئه‌نجام ده‌ده‌ن. جیاوازییه‌كه ئه‌وه‌یه، له نێوان ئه‌وه‌ی خه‌ڵك ده‌یه‌وێت و ئه‌وه‌شی ئه‌جێندا سیاسییه‌كان و پارته‌كان ده‌یانه‌وێت، كه ده‌یكه‌نه داوای خۆپیشانده‌ران. پارته سیاسییه‌كان داواكاریی سیاسییان ده‌وێت. هیچ پارتێكی سیاسی ناتوانێت به ناوی ته‌واوی خه‌ڵكه‌وه قسه بكات. خه‌ڵكی ناڕازی هه‌ن، باس له كێشه‌كانی ئێستا ده‌كه‌ن، ده‌بێت ئه‌وه بڵێین كه هه‌موویان كۆكن، شتێك له‌و ناوه‌دا ته‌واو نییه، ئێستا بۆچوونێكی یه‌كگرتوو هه‌یه، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه، كه شتێك به هه‌ڵه‌دا براوه. به‌ڵام هه‌موو له‌وه‌دا ناكۆكن كه ده‌بێت چاره‌سه‌ره‌كه چی بێت؟ ئه‌وان یه‌ك چاره‌سه‌ری ئاسانیان نییه. به بۆچوونی ئه‌وان، چه‌ند چاره‌سه‌رێك هه‌یه. له‌سه‌ر شتێك كۆكن، به‌ڵام چاره‌سه‌ری گشتگیریان نییه. ئایا جێگره‌وه چییه بۆ قه‌یرانه‌كانی عێراق، یان حكوومه‌تی ئێستا؟ بۆیه، كاتێك پشتیوانیی خه‌ڵك ده‌كه‌ین، هه‌ست ده‌كه‌ین هاوخه‌میانین و پێمان وایه حكوومه‌ت به‌رپرسه له‌وه‌ی گوێیان لێ بگرێت، بۆ ئه‌وه‌ی نیگه‌رانییه‌كانیان له‌به‌ر چاو بگرێت. ته‌نیا قسه‌كردن له‌سه‌ری ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت، خه‌ڵك رازی بن، ده‌بێت به هه‌ستیارییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ جێگره‌وه‌كان بكرێت. ئه‌جێنداكان چین و چۆن تێكه‌ڵ كراون به داوای خۆپیشانده‌ران.
حكوومه‌تی ئێستا و سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێستای عێراق، به تاكه به‌رپرس و ئیداره‌ی رووداوه‌كانی عێراق نازانین. ئێمه ئه‌و كێشانه‌مان له پازده شازده ساڵی رابردوودا تێبینی كردووه. پێمان وایه كه‌ڵه‌كه‌بوونی ئه‌و كێشانه‌یه كه زیادبوون و ئێستا خه‌ڵك باسی ده‌كه‌ن و حكوومه‌تی ئێستا به به‌رپرسیار ده‌زانن. پێم وا نییه ئه‌مه دادگه‌رانه بێت، ته‌نیا كابینه‌ی ئێستا به به‌رپرسیار بزانین. پێویسته حكوومه‌ت ده‌رفه‌تێكی هاوسه‌نگی پێ بدرێت، بۆ ئه‌وه‌ی به ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی هه‌ر حكوومه‌تێك پێویستییه‌تی بۆ ئه‌نجامدانی چاكسازی، پشتیوانیی بكرێت. ئه‌و ده‌رفه‌ته ئه‌گه‌ر درا، ده‌بێت واده‌یه‌كی پێ بدرێت بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن و ئه‌نجامدانی چاكسازی له‌و ماوه‌یه‌دا. خوازیاریشم ره‌وشه‌كه باشتر بێت.
چۆن مامه‌ڵه بكرێت
وه‌ك ئاماژه‌م پێ دا. به‌داخه‌وه، ئه‌مه كێشه‌یه‌كی فراوانه. ئاسان نییه له یه‌ك روانگه‌وه وه‌ڵامی بده‌ینه‌وه. ئه‌گه‌ر سه‌یری مێژووی هاوچه‌رخی عێراق له دوای (2003)ه‌وه بكه‌ین، بڕوام وایه عێراقییه‌كان هه‌رگیز ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌یان بۆ نه‌ڕه‌خساوه، بڕیاری خۆیان به ده‌ستی خۆیان بده‌ن. كاره‌كته‌ره ده‌ره‌كییه‌كان ئه‌جێندای خۆیانیان به‌سه‌ریاندا سه‌پاندووه و ناچاریان كردوون پابه‌ندی بن. له (2005) ویستمان ده‌ستوور بنووسینه‌وه و بڕوامان وابوو، ئه‌مه هه‌موو پێكهاته‌كان قایل ده‌كات. به‌داخه‌وه هیچ لایه‌ك سه‌د له سه‌د پێی رازی نه‌بووین، به‌ڵام خۆی له خۆیدا ده‌ستوور ئاماژه‌یه‌كی باش بوو. كه‌واته پاكێجێك له ئه‌نجامی دانوستانه‌وه هاته دی و ده‌ستوور نووسرایه‌وه و پێداچوونه‌وه‌ی لێ كرا و له‌لایه‌ن زۆرینه‌ی عێراق ده‌نگی پێ درا، به‌ڵام دواتر چی روویدا؟ له بڕی جێبه‌جێكردنی ده‌ستوور، زۆرێك له مادده‌كانی ده‌ستوور په‌راوێز خران و فه‌رامۆش كران. حكوومه‌تی عێراق و ئیداره جیاجیاكانی، جێبه‌جێكردنی هه‌ندێك مادده‌یان دیار ده‌كرد. زۆر به وردیی هه‌ندێك مادده‌یان هه‌ڵده‌بژارد و له بری ناناوه‌ندێتیی، هه‌وڵی گێڕانه‌وه‌ی ناوه‌ندێتیی حكوومه‌تیان ده‌دا. ئه‌وه‌ی ئێمه ده‌یبینین پاشخانێكی قووڵی هه‌یه، كه رێگه‌ی داوه ئه‌وانی دیكه تێوه‌بگلێن و ده‌ستتێوه‌ردان بكه‌ن. كاتێك حكوومه‌تێكی كارا و گشتگیر و به‌هێز بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی خواستی هاووڵاتیان له ئارادا نابێت، ده‌رفه‌ت بۆ كاره‌كته‌ره ده‌ره‌كییه‌كان ده‌ڕه‌خسێت، تا له گۆڕه‌پانه‌كه یاریی بكه‌ن. عێراق له رووی هه‌ڵكه‌وته‌ی جوگرافییه‌وه وا هه‌ڵكه‌وتووه، كه ستراتیژییه بۆ كاره‌كته‌ره هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان. كاتێك عێراق سیاسه‌تی تایبه‌ت به خۆی نابێت، خه‌ڵكی دیكه ده‌یانه‌وێت سیاسه‌تی خۆیان و ستراتیژی خۆیان بسه‌پێنن. ئه‌مه وای كرد، كێشه‌ی گه‌وره‌تر بۆ وڵاته‌كه دروست بكات. مه‌گه‌ر شتێكی هاوبه‌ش و گشتیی نه‌دۆزرێته‌وه، كه باوه‌ڕ و متمانه بۆ هه‌مووان بگه‌ڕێنێته‌وه و دڵنیایی بداته هه‌مووان. چونكه ده‌بێت دڵنیایی هه‌بێت بۆ داهاتووی خه‌ڵك. به پێچه‌وانه‌وه، ئه‌و كێشانه بنبڕ ناكرێت و به شێوازی جیاواز ده‌رده‌كه‌ونه‌وه. بڕوام وایه پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه، كه ته‌واوی سیستمی به‌ڕێوبردن پابه‌ند نییه به جێبه‌جێكردنی ده‌ستوور و رێزگرتن له خواستی پێكهاته‌كان له‌و وڵاته.
ده‌رفه‌ته‌كان چۆن ده‌بن
ئه‌مه‌ریكا سیاسه‌تی تایبه‌تی خۆی هه‌یه. من ناتوانم له بری ئه‌مه‌ریكا قسه بكه‌م. ئه‌مه‌ریكا له رووخاندنی رژێمی سه‌ددام حوسێن رۆڵی هه‌بووه. ئێمه رێزی لێ ده‌گرین و پێزانینمان هه‌یه. خه‌ڵكی عێراق له رژێمێكی خۆسه‌پێن و دیكتاتۆر ئازاد بوون. من ناوی به "ئازادی" ده‌به‌م، له كاتێكدا گوێم لێ بوو، خه‌ڵك به "داگیركاری" وه‌سفی ده‌كرد. له ده‌ستپێكدا ئه‌مه‌ریكا بوونی خۆی له "ئازادیكار"ه‌وه بۆ "داگیركار" گۆڕی و ئه‌وه هه‌ڵه بوو. ئه‌مه‌ریكا ده‌یتوانی له‌و لایه‌نه‌وه زۆرتر وه‌به‌رهێنان بكات و خه‌ڵكانێكی زۆر پشتیوانیان بۆ رۆڵی زیاتری ئه‌مه‌ریكا ده‌ربڕی بوو. ئه‌مه‌ریكا و وڵاتانی دیكه‌ش، كه به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌شیان له‌گه‌ڵ عێراق هه‌یه. پێویسته ئه‌وه قبووڵ بكه‌ن، عێراق وڵاتێكی جیاوازه. ناكرێت به ئاسانی هه‌موو شتێك بكرێت، فه‌رهه‌نگ و وڵات و ده‌وڵه‌تێكی جیاواز هاوته‌ریب بن له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌وان. ئه‌مه‌ریكا و وڵاتانی دیكه ده‌بێت یارمه‌تی عێراق بده‌ن، نه‌ك ئه‌جێندای خۆیان به‌سه‌ر عێراقدا بسه‌پێنن. به‌رهه‌ڵستكارانی راسته‌قینه، كه وڵاته‌كه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا رزگار كرد و دواتر ده‌ستپێكێكی نوێیان ده‌ست پێ كرد، بۆچوونیان له‌به‌رچاو نه‌گیرا. ئه‌و به‌رهه‌ڵستییه‌ی له ئارادا بوو، یان جێبه‌جێكردنی بیرۆكه‌كان سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو. ئێستاش پێموایه، به‌ر له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا و هه‌ر وڵاتێكی دیكه، كه گرنگی به رۆڵگێڕانی ئه‌رێنی له عێراق ده‌دات، ده‌بێت ئه‌و ئازایه‌تییه‌یان تێدا بێت، كه په‌نجه بخه‌نه سه‌ر كێشه سه‌ره‌كییه‌كان. هه‌ندێك كێشه‌ی سه‌ره‌كی هه‌ن، په‌یوه‌ستن به ده‌ستوور و ئه‌و بناغه‌یه‌ی عێراقی له‌سه‌ر بونیاد نراوه‌ته‌وه. ئه‌و كات شتێك هه‌ڵه بووه و ئێستاش شتێك هه‌ڵه‌یه و راست نییه. ئه‌و كاتیش پێویستییه‌كی زۆر بۆ دداننان به‌و كێشانه دێته ئاراوه، بۆ ئه‌وه‌ی بخرێنه سه‌ر مێزی گفتوگۆ. بۆچی ئه‌م حكوومه‌ته له‌م وڵاته به باشی كاری خۆی ناكات و پێكهاته‌كان دڵخۆش نین؟ پێشتر سوننه‌كان و ئێستا شیعه له ده‌سه‌ڵات بوون، ئه‌ی كه‌ی عێراقییه‌كان له ده‌سه‌ڵات ده‌بن؟ كاتێك خه‌ڵك به نه‌ته‌وه و مه‌زهه‌ب ده‌ناسێنیت، ئه‌وه‌یه راستیی وڵاته‌كه. عێراق له شیعه و سوننه پێك دێت. پێكهاته‌ی جیاجیا هه‌ن، هیچیان هه‌ست ناكه‌ن عێراقین. ئه‌وان له بنه‌ڕه‌تدا پابه‌ندی پێكهاته نه‌ته‌وه‌یی و ئایینییه‌كانن، ئینجا ده‌وڵه‌ت. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش به‌رگرییه‌كی زۆر هه‌یه له به‌رامبه‌ر پێكهاته و نه‌ته‌وه و ئایینه‌كانی دیكه و مه‌ترسیان هه‌یه، هه‌ر كات ده‌سه‌ڵاتیان هه‌بێت، شتێكی خراپیان رووبه‌ڕوو ببێته‌وه. ئه‌مانه كێشه‌ی زۆر جیددین و نابێت به رواڵه‌ت سه‌یری كێشه‌كان بكه‌ین. ئێمه كێشه‌مان ده‌بێت، ده‌بێت توێژه‌ران روونیان بكه‌نه‌وه و ئه‌وه‌ش قبووڵ بكرێت كه شی بكرێنه‌وه. ئینجا پێشنیاز بكرێت و چاره‌سه‌ریان ئاسانتر ده‌بێت. كێشه سه‌ره‌كییه‌كه ئه‌وه‌یه كه‌س نایه‌وێت ددانی پێدا بنێت، كه كێشه راسته‌قینه‌كه چییه. ئه‌وان ته‌نیا باس له نیشانه‌كانی نه‌خۆشییه‌كه ده‌كه‌ن، نه‌ك هۆكاره‌كانی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ی هه‌یه.
ئه‌مڕۆ چوار شه‌ممه 20ی تشرینی دووه‌م دیداری ( ئاشتی و ئاسایش له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست) له زانكۆی ئه‌مریكی - كوردستان لە دهۆک ئه‌نجامدرا.
له میانه‌ی دیداره‌كه‌دا مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له دیبه‌یتێكی تایبه‌تدا، ڕوانگه‌ی خۆیانی له‌مه‌ڕ پرسه گرنگ و هه‌ستیاره‌كانی سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسیی كوردستان و عێراق و ناوچه‌كه، كێشه و شه‌ڕ و ئاواره‌بوونی خه‌ڵك و كێشه به‌رده‌وامه‌كانی ناوچه‌كه‌وه خسته‌ڕوو. دواتر وه‌ڵامی چه‌ندین پرسیاری تایبه‌ت به هه‌لومه‌رج و بارودۆخی ناوچه‌كه‌ی دایه‌وه، كه له‌لایه‌ن ئاماده‌بووانه‌وه ئاراسته‌ی كران.
ده‌قی وته‌كانی مه‌سرور بارزانی
هاتنی ئاواره و په‌نابه‌ران
به دڵنیاییه‌وه كێشه مرۆییه‌كان ئه‌و كاته رووده‌ده‌ن، كه كێشه‌ی دیكه هه‌ن. یه‌كێك له مه‌زنترین كێشه‌كانیش، ئاسایش بووه. سه‌رهه‌ڵدانی تیرۆر، پاكتاوی نه‌ژادیی، جیاوازییه سیاسییه‌كان، داڕمانی ئابووری، ئه‌مانه هه‌موو وایان كرد ئاواره و په‌نابه‌ر له ناوچه‌یه‌كه‌وه بۆ ناوچه‌یه‌كی دیكه زیاد بن. ئێستا ده‌بینین خه‌ڵكانێكی زۆر ده‌گه‌ڕێنه‌وه هه‌رێمی كوردستان، چونكه هه‌رێمی كوردستان زۆر ئارامتره. رێز له خه‌ڵك ده‌گرێت و ئه‌وانه‌ش ده‌پارێزێت، كه له ترسی تیرۆر و تۆقاندن راده‌كه‌ن. له زۆر پرسیشدا به هۆی ئه‌و شێوازه‌ی ژیان كه ده‌یگوزه‌رێنن، راده‌كه‌ن. ئێستا ئێمه یه‌ك ملیۆن و نیو ئاواره و په‌نابه‌رمان له خۆ گرتووه. له‌م نزیكانه‌ش ده‌بینین په‌نابه‌ر له سووریاوه هاتوون. پێم وایه نزیكه‌ی 60 هه‌زار سنووره‌كانیان تێپه‌ڕاندووه و له كۆمه‌ڵگه‌كانی په‌نابه‌ران نیشته‌جێ كراون. من سه‌ردانی كه‌مپه‌كانم كرد. ئازار و مه‌ینه‌تییه‌كانی ئه‌وانم تێبینی كرد. كه‌واته بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و پرسه به ته‌واوی كۆتایی پێ بهێنیت، ده‌بێت له بناغه‌وه په‌نجه بخه‌ینه سه‌ر كێشه‌كان. بۆچی خه‌ڵك ناوچه‌كه جێ ده‌هێڵن و راده‌كه‌ن؟ باوه‌ڕم وایه به شێوه‌یه‌كی گشتی، كاتێك سه‌یر ده‌كه‌ین، ده‌بینین ته‌واوی هه‌رێمه‌كه له شلۆقی و كێشه دایه. زۆرێك له‌و خه‌ڵكه‌ی ناوچه‌كه‌یان جێ ده‌هێڵن، روو لێره ده‌كه‌ن. چونكه له ناوچه‌ی خۆیان هه‌ست به ئارامیی و پارێزراوی ناكه‌ن. هه‌ست ناكه‌ن مۆڵگه و په‌ناگه‌یه‌كیان هه‌یه تێیدا بمێننه‌وه. ئه‌مه به‌رپرسیارێتییه‌كی مه‌زنه بۆ هه‌رێمی كوردستان و ئه‌ركێكی قورسه. چه‌ند ساڵێكه ئه‌و ئه‌ركه‌مان خستووه‌ته ئه‌ستۆی خۆمان. داوا له حكوومه‌تی عێراق و كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ده‌كه‌ین، هاوكاریمان بكه‌ن، به‌ڵام هاوكارییه‌كان له‌و ئاسته‌دا نین، ئه‌ركی قورسی سه‌ر شانی ئێمه كه‌م بكه‌نه‌وه. زۆربه‌ی ئه‌ركه‌كه له ئه‌ستۆی هه‌رێمی كوردستانه. زیاتر له ملیار و نیوێك دۆلار خه‌رجیی ساڵانه‌ی ئه‌و پرسه‌یه. هه‌روه‌ها چاره‌سه‌ر هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی بتوانرێت له رێگه‌یه‌وه هاوكاری ئه‌و خه‌ڵكه بكرێت و بگه‌ڕێنه‌وه، به‌ڵام ئه‌وان ناگه‌ڕێنه‌وه ئه‌گه‌ر ئاسایش و ئارامیی و شوێنێكی پارێزراو نه‌بێت. ئه‌وان ناگه‌ڕێنه‌وه، ئه‌گه‌ر خزمه‌تگوزاری سه‌ره‌تایی، قوتابخانه، نه‌خۆشخانه، كار و مووچه‌یان نه‌بێت. به دڵنیاییه‌وه زۆرێك له‌و خه‌ڵكه‌ی له كه‌مپه‌كان ده‌ژین، دوای تێكشانی داعش، خه‌ڵكی هه‌ندێك ناوچه ویستیان بگه‌ڕێنه‌وه، به‌ڵام كاتێك گه‌ڕانه‌وه، بینیان ئه‌و خزمه‌تگوزاریانه‌ی هه‌یانه، نیوه‌ی ئه‌وه‌یه له كه‌مپه‌كان هه‌یانبووه، بۆیه گه‌ڕانه‌وه كوردستان.
ئێمه داوا له كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ده‌كه‌ین، یارمه‌تیمان بده‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین هاوكاری ئاواره و په‌نابه‌ران بكه‌ین. هه‌روه‌ها یارمه‌تیان بده‌ین بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه شوێنی خۆیان. ئه‌گه‌ر ده‌ست نه‌كرێت به دووباره بونیادنانه‌وه‌ی ناوچه‌كانیان، ئه‌وه ئه‌سته‌م ده‌بێت. بێجگه له‌وه‌ش، دابینكردنی خزمه‌تگوزارییه پێویسته‌كان گرنگه. ئه‌مه‌ش به‌رپرسیارێتیی حكوومه‌تی عێراقه، هه‌روه‌ها ئه‌ركی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تییه هاوكاری بكه‌ن بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌و كێشانه. هیوادارم وه‌ك ئه‌ركێكی ئاكاریانه، ئه‌و هه‌وڵانه‌یان ببنین و وه‌ك ئه‌ركێك كه له ئه‌ستۆیانه، یارمه‌تیمان بده‌ن.
داعش كۆتایی نه‌هاتووه
پێم وانییه داعش تێكشكابێت. ره‌نگه لێكدانه‌وه‌ی دیكه هه‌بێت. ئه‌مه هزر و ئایدۆلۆژیایه‌كی تایبه‌ته. ئه‌وان كۆنتڕۆڵی ده‌سه‌ڵاتی ناوچه‌كانیان له‌ده‌ست داوه، به‌ڵام داعش وه‌ك هزر و ئایدۆلۆژیا ماوه‌ته‌وه. چه‌كداریشیان هه‌یه و هه‌زارانیش له پشتیوانیان له عێراق و سووریا و ناوچه‌كه هه‌یه. بۆ تێكشكاندنی داعش هه‌ڵمه‌ته سه‌ربازییه‌كان ئه‌وه‌نده نین و ده‌بێت رێگری له رێچكه و هۆكاره بنه‌ڕه‌تییه‌كانی سه‌رهه‌ڵدان و دروستبوونی داعش بكرێت. بۆ نموونه، له عێراق و بۆ سووریاش هه‌ر راسته. كاتێك ئاسایش به‌رده‌ست نابێت، تیرۆر گه‌شه ده‌كات. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش هه‌ندێك هۆكار هه‌ن، ده‌بنه هۆی سه‌رهه‌ڵدانی تیرۆر. بۆ نموونه، شكستی سیاسیی، یان حوكمڕانیی، داڕمانی ئابووریی، هه‌ژاریی و نه‌بوونی دادگه‌ریی هۆكارن و پاڵنه‌رن بۆ دروستبوونی داعش و گرووپ و میلیشیا چه‌كدارییه‌كان. بۆ ئه‌وه‌ی تیرۆر له‌ناو به‌رین، ده‌بێت ئاماژه به‌و كێشانه بكه‌ین. ده‌بێت تێگه‌یشتن و رێككه‌وتنی سیاسیی له نێوان لایه‌نه‌كاندا هه‌بێت. بۆ ئه‌وه‌ی متمانه به خه‌ڵك بگێڕنه‌وه و باوه‌ڕیان لا دروست بكه‌ن و هه‌ست به نوێنه‌رایه‌تییه‌كی راسته‌قینه له حكوومه‌ت بكه‌ن و ئابوورییه‌كی باش هه‌بێت و خه‌ڵكیش مووچه و خزمه‌تگوزارییه‌كانیان پێ بگات، پێویسته ئارامیی و ئاسایش هه‌بێت، بێ ئاسایش ئه‌و شتانه به‌رقه‌رار نابن. واته پرسه‌كه وه‌ك بازنه‌یه‌ك وایه و یه‌كدی ته‌واو ده‌كه‌ن. ئه‌گه‌ر ئاسایشی باشت هه‌بێت، كاری وه‌به‌رهێنان ده‌كرێت، ئه‌مه‌ش وا ده‌كات ئابووریی باشترت هه‌بێت و ئابووریی باشیش ده‌بێته هۆی سه‌قامگیریی سیاسی. ئه‌گه‌ر یه‌كێك له‌و هۆكارانه نه‌بێت، ئه‌و ئه‌ڵقه‌یه له بازنه‌كه ده‌پچڕێت. كاتێك باس له تیرۆر ده‌كرێت، ئه‌و بنچینانه هه‌ن و پێمان وایه له عێراق و سووریا به روونی ئاماژه‌یان پێ نه‌دراوه. پێم وانییه داعش شكستی ته‌واوه‌تی هێنابێت. ئێمه هه‌ڕه‌شه‌ی داعش ده‌بینین و هێشتا له سووریا و ناوچه‌كه و جیهانیش هه‌ڕه‌شه‌ی داعش كاریگه‌ره. ئه‌وه پێویستی به هاوكاریی ته‌واوی لایه‌نه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌نه ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی، چۆن ده‌توانرێت به ته‌واوی تیرۆر له‌ناو به‌رن و ئاشتی به‌رقه‌رار بكه‌ن.
خۆپیشاندانه‌كانی به‌غدا
خۆپیشانده‌ران مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه نیگه‌رانیی خۆیان ده‌بڕن. ئێمه پشتیوانیی له داوا ئاشتییانه و ره‌واكانی خۆپیشانده‌ران ده‌كه‌ین. ئه‌وان شیاوی ژیانێكی باشترن. ئه‌وان شیاوی شێوازێكی باشتری ده‌وڵه‌تداری و ده‌رفه‌تی یه‌كسان و دابینكردنی ته‌واوی خزمه‌تگوزارییه‌كانن، كه پێویسته هه‌موو هاووڵاتییه‌ك هه‌یبن. كه ئه‌مانه نین، خه‌ڵك خۆپیشاندان ئه‌نجام ده‌ده‌ن. جیاوازییه‌كه ئه‌وه‌یه، له نێوان ئه‌وه‌ی خه‌ڵك ده‌یه‌وێت و ئه‌وه‌شی ئه‌جێندا سیاسییه‌كان و پارته‌كان ده‌یانه‌وێت، كه ده‌یكه‌نه داوای خۆپیشانده‌ران. پارته سیاسییه‌كان داواكاریی سیاسییان ده‌وێت. هیچ پارتێكی سیاسی ناتوانێت به ناوی ته‌واوی خه‌ڵكه‌وه قسه بكات. خه‌ڵكی ناڕازی هه‌ن، باس له كێشه‌كانی ئێستا ده‌كه‌ن، ده‌بێت ئه‌وه بڵێین كه هه‌موویان كۆكن، شتێك له‌و ناوه‌دا ته‌واو نییه، ئێستا بۆچوونێكی یه‌كگرتوو هه‌یه، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه، كه شتێك به هه‌ڵه‌دا براوه. به‌ڵام هه‌موو له‌وه‌دا ناكۆكن كه ده‌بێت چاره‌سه‌ره‌كه چی بێت؟ ئه‌وان یه‌ك چاره‌سه‌ری ئاسانیان نییه. به بۆچوونی ئه‌وان، چه‌ند چاره‌سه‌رێك هه‌یه. له‌سه‌ر شتێك كۆكن، به‌ڵام چاره‌سه‌ری گشتگیریان نییه. ئایا جێگره‌وه چییه بۆ قه‌یرانه‌كانی عێراق، یان حكوومه‌تی ئێستا؟ بۆیه، كاتێك پشتیوانیی خه‌ڵك ده‌كه‌ین، هه‌ست ده‌كه‌ین هاوخه‌میانین و پێمان وایه حكوومه‌ت به‌رپرسه له‌وه‌ی گوێیان لێ بگرێت، بۆ ئه‌وه‌ی نیگه‌رانییه‌كانیان له‌به‌ر چاو بگرێت. ته‌نیا قسه‌كردن له‌سه‌ری ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت، خه‌ڵك رازی بن، ده‌بێت به هه‌ستیارییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ جێگره‌وه‌كان بكرێت. ئه‌جێنداكان چین و چۆن تێكه‌ڵ كراون به داوای خۆپیشانده‌ران.
حكوومه‌تی ئێستا و سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێستای عێراق، به تاكه به‌رپرس و ئیداره‌ی رووداوه‌كانی عێراق نازانین. ئێمه ئه‌و كێشانه‌مان له پازده شازده ساڵی رابردوودا تێبینی كردووه. پێمان وایه كه‌ڵه‌كه‌بوونی ئه‌و كێشانه‌یه كه زیادبوون و ئێستا خه‌ڵك باسی ده‌كه‌ن و حكوومه‌تی ئێستا به به‌رپرسیار ده‌زانن. پێم وا نییه ئه‌مه دادگه‌رانه بێت، ته‌نیا كابینه‌ی ئێستا به به‌رپرسیار بزانین. پێویسته حكوومه‌ت ده‌رفه‌تێكی هاوسه‌نگی پێ بدرێت، بۆ ئه‌وه‌ی به ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی هه‌ر حكوومه‌تێك پێویستییه‌تی بۆ ئه‌نجامدانی چاكسازی، پشتیوانیی بكرێت. ئه‌و ده‌رفه‌ته ئه‌گه‌ر درا، ده‌بێت واده‌یه‌كی پێ بدرێت بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن و ئه‌نجامدانی چاكسازی له‌و ماوه‌یه‌دا. خوازیاریشم ره‌وشه‌كه باشتر بێت.
چۆن مامه‌ڵه بكرێت
وه‌ك ئاماژه‌م پێ دا. به‌داخه‌وه، ئه‌مه كێشه‌یه‌كی فراوانه. ئاسان نییه له یه‌ك روانگه‌وه وه‌ڵامی بده‌ینه‌وه. ئه‌گه‌ر سه‌یری مێژووی هاوچه‌رخی عێراق له دوای (2003)ه‌وه بكه‌ین، بڕوام وایه عێراقییه‌كان هه‌رگیز ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌یان بۆ نه‌ڕه‌خساوه، بڕیاری خۆیان به ده‌ستی خۆیان بده‌ن. كاره‌كته‌ره ده‌ره‌كییه‌كان ئه‌جێندای خۆیانیان به‌سه‌ریاندا سه‌پاندووه و ناچاریان كردوون پابه‌ندی بن. له (2005) ویستمان ده‌ستوور بنووسینه‌وه و بڕوامان وابوو، ئه‌مه هه‌موو پێكهاته‌كان قایل ده‌كات. به‌داخه‌وه هیچ لایه‌ك سه‌د له سه‌د پێی رازی نه‌بووین، به‌ڵام خۆی له خۆیدا ده‌ستوور ئاماژه‌یه‌كی باش بوو. كه‌واته پاكێجێك له ئه‌نجامی دانوستانه‌وه هاته دی و ده‌ستوور نووسرایه‌وه و پێداچوونه‌وه‌ی لێ كرا و له‌لایه‌ن زۆرینه‌ی عێراق ده‌نگی پێ درا، به‌ڵام دواتر چی روویدا؟ له بڕی جێبه‌جێكردنی ده‌ستوور، زۆرێك له مادده‌كانی ده‌ستوور په‌راوێز خران و فه‌رامۆش كران. حكوومه‌تی عێراق و ئیداره جیاجیاكانی، جێبه‌جێكردنی هه‌ندێك مادده‌یان دیار ده‌كرد. زۆر به وردیی هه‌ندێك مادده‌یان هه‌ڵده‌بژارد و له بری ناناوه‌ندێتیی، هه‌وڵی گێڕانه‌وه‌ی ناوه‌ندێتیی حكوومه‌تیان ده‌دا. ئه‌وه‌ی ئێمه ده‌یبینین پاشخانێكی قووڵی هه‌یه، كه رێگه‌ی داوه ئه‌وانی دیكه تێوه‌بگلێن و ده‌ستتێوه‌ردان بكه‌ن. كاتێك حكوومه‌تێكی كارا و گشتگیر و به‌هێز بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی خواستی هاووڵاتیان له ئارادا نابێت، ده‌رفه‌ت بۆ كاره‌كته‌ره ده‌ره‌كییه‌كان ده‌ڕه‌خسێت، تا له گۆڕه‌پانه‌كه یاریی بكه‌ن. عێراق له رووی هه‌ڵكه‌وته‌ی جوگرافییه‌وه وا هه‌ڵكه‌وتووه، كه ستراتیژییه بۆ كاره‌كته‌ره هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان. كاتێك عێراق سیاسه‌تی تایبه‌ت به خۆی نابێت، خه‌ڵكی دیكه ده‌یانه‌وێت سیاسه‌تی خۆیان و ستراتیژی خۆیان بسه‌پێنن. ئه‌مه وای كرد، كێشه‌ی گه‌وره‌تر بۆ وڵاته‌كه دروست بكات. مه‌گه‌ر شتێكی هاوبه‌ش و گشتیی نه‌دۆزرێته‌وه، كه باوه‌ڕ و متمانه بۆ هه‌مووان بگه‌ڕێنێته‌وه و دڵنیایی بداته هه‌مووان. چونكه ده‌بێت دڵنیایی هه‌بێت بۆ داهاتووی خه‌ڵك. به پێچه‌وانه‌وه، ئه‌و كێشانه بنبڕ ناكرێت و به شێوازی جیاواز ده‌رده‌كه‌ونه‌وه. بڕوام وایه پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه، كه ته‌واوی سیستمی به‌ڕێوبردن پابه‌ند نییه به جێبه‌جێكردنی ده‌ستوور و رێزگرتن له خواستی پێكهاته‌كان له‌و وڵاته.
ده‌رفه‌ته‌كان چۆن ده‌بن
ئه‌مه‌ریكا سیاسه‌تی تایبه‌تی خۆی هه‌یه. من ناتوانم له بری ئه‌مه‌ریكا قسه بكه‌م. ئه‌مه‌ریكا له رووخاندنی رژێمی سه‌ددام حوسێن رۆڵی هه‌بووه. ئێمه رێزی لێ ده‌گرین و پێزانینمان هه‌یه. خه‌ڵكی عێراق له رژێمێكی خۆسه‌پێن و دیكتاتۆر ئازاد بوون. من ناوی به "ئازادی" ده‌به‌م، له كاتێكدا گوێم لێ بوو، خه‌ڵك به "داگیركاری" وه‌سفی ده‌كرد. له ده‌ستپێكدا ئه‌مه‌ریكا بوونی خۆی له "ئازادیكار"ه‌وه بۆ "داگیركار" گۆڕی و ئه‌وه هه‌ڵه بوو. ئه‌مه‌ریكا ده‌یتوانی له‌و لایه‌نه‌وه زۆرتر وه‌به‌رهێنان بكات و خه‌ڵكانێكی زۆر پشتیوانیان بۆ رۆڵی زیاتری ئه‌مه‌ریكا ده‌ربڕی بوو. ئه‌مه‌ریكا و وڵاتانی دیكه‌ش، كه به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌شیان له‌گه‌ڵ عێراق هه‌یه. پێویسته ئه‌وه قبووڵ بكه‌ن، عێراق وڵاتێكی جیاوازه. ناكرێت به ئاسانی هه‌موو شتێك بكرێت، فه‌رهه‌نگ و وڵات و ده‌وڵه‌تێكی جیاواز هاوته‌ریب بن له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌وان. ئه‌مه‌ریكا و وڵاتانی دیكه ده‌بێت یارمه‌تی عێراق بده‌ن، نه‌ك ئه‌جێندای خۆیان به‌سه‌ر عێراقدا بسه‌پێنن. به‌رهه‌ڵستكارانی راسته‌قینه، كه وڵاته‌كه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا رزگار كرد و دواتر ده‌ستپێكێكی نوێیان ده‌ست پێ كرد، بۆچوونیان له‌به‌رچاو نه‌گیرا. ئه‌و به‌رهه‌ڵستییه‌ی له ئارادا بوو، یان جێبه‌جێكردنی بیرۆكه‌كان سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو. ئێستاش پێموایه، به‌ر له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا و هه‌ر وڵاتێكی دیكه، كه گرنگی به رۆڵگێڕانی ئه‌رێنی له عێراق ده‌دات، ده‌بێت ئه‌و ئازایه‌تییه‌یان تێدا بێت، كه په‌نجه بخه‌نه سه‌ر كێشه سه‌ره‌كییه‌كان. هه‌ندێك كێشه‌ی سه‌ره‌كی هه‌ن، په‌یوه‌ستن به ده‌ستوور و ئه‌و بناغه‌یه‌ی عێراقی له‌سه‌ر بونیاد نراوه‌ته‌وه. ئه‌و كات شتێك هه‌ڵه بووه و ئێستاش شتێك هه‌ڵه‌یه و راست نییه. ئه‌و كاتیش پێویستییه‌كی زۆر بۆ دداننان به‌و كێشانه دێته ئاراوه، بۆ ئه‌وه‌ی بخرێنه سه‌ر مێزی گفتوگۆ. بۆچی ئه‌م حكوومه‌ته له‌م وڵاته به باشی كاری خۆی ناكات و پێكهاته‌كان دڵخۆش نین؟ پێشتر سوننه‌كان و ئێستا شیعه له ده‌سه‌ڵات بوون، ئه‌ی كه‌ی عێراقییه‌كان له ده‌سه‌ڵات ده‌بن؟ كاتێك خه‌ڵك به نه‌ته‌وه و مه‌زهه‌ب ده‌ناسێنیت، ئه‌وه‌یه راستیی وڵاته‌كه. عێراق له شیعه و سوننه پێك دێت. پێكهاته‌ی جیاجیا هه‌ن، هیچیان هه‌ست ناكه‌ن عێراقین. ئه‌وان له بنه‌ڕه‌تدا پابه‌ندی پێكهاته نه‌ته‌وه‌یی و ئایینییه‌كانن، ئینجا ده‌وڵه‌ت. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش به‌رگرییه‌كی زۆر هه‌یه له به‌رامبه‌ر پێكهاته و نه‌ته‌وه و ئایینه‌كانی دیكه و مه‌ترسیان هه‌یه، هه‌ر كات ده‌سه‌ڵاتیان هه‌بێت، شتێكی خراپیان رووبه‌ڕوو ببێته‌وه. ئه‌مانه كێشه‌ی زۆر جیددین و نابێت به رواڵه‌ت سه‌یری كێشه‌كان بكه‌ین. ئێمه كێشه‌مان ده‌بێت، ده‌بێت توێژه‌ران روونیان بكه‌نه‌وه و ئه‌وه‌ش قبووڵ بكرێت كه شی بكرێنه‌وه. ئینجا پێشنیاز بكرێت و چاره‌سه‌ریان ئاسانتر ده‌بێت. كێشه سه‌ره‌كییه‌كه ئه‌وه‌یه كه‌س نایه‌وێت ددانی پێدا بنێت، كه كێشه راسته‌قینه‌كه چییه. ئه‌وان ته‌نیا باس له نیشانه‌كانی نه‌خۆشییه‌كه ده‌كه‌ن، نه‌ك هۆكاره‌كانی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ی هه‌یه.
بابەتی هاوشێوە
-
ئه‌مڕۆ ئهنجومهنی وه‌زیرانی ههرێم كۆدهبێتهوه
-
شاندی عێراق و وهزیری ناوخۆی ههرێم له كۆبونهوهدان
-
زانیاری لهبارهی ناردنی 700 ملیارهكه ڕاگهیهنرا
-
ئهمرۆ شاندێكی عێراق دهگاته ههرێم
-
بۆ ساڵی نوێی خوێندن زیاتر له سه‌د و پهنجا هه‌زار خوێندكاری پۆلی یهكهم تۆمار كراوه
-
وهزیری دارایی دهگاته به‌غدا
وتار
-
ڕهوشى ڕۆژنامهنوسى کوردى یان جیهانی
07.02.2024 -
رهگهز گۆڕین کارێکى قێزهوهن و شوورهییه
29.01.2024 -
سوکایهتى و بێڕێزى لهپاى چی؟
10.01.2024
زۆرترین خوێندراو
- ڕۆژ
- هەفتە
- مانگ